Great Souls Pujya Lalchandbhai Amarchand Modi>Points and Questions from Some Lectures

Prav. No	Points / Questions
Oi115	Oi115	जीव का परिणाम, विकार यानि विशेष कार्य पर्याय में, परिणाम में, अवस्था में, हालत में जो होता है; (૧) उसका हेतु कौन है? (૨) उसका निमित्तकारण कौन है? (૩)उसका उपादानकारण कौन है? जो परिणाम प्रगट होता है और जाननेवाला जानता है। जाननेवाला कैसा जानता है? मोक्ष का कारण आत्मा है यहाँ तक तो अनंत बार आया मगर सम्यग्दर्शन नहीं हुआ!! आत्मा तीनों काल शुद्ध है। रमेशभाई ने कहा (कि) 'कुछ उसमें अनेकांत तो करो, अनेकांत करो - अर्थात् कथंचित् शुद्ध और कथंचित् अशुद्ध?’ ... मेरी दशा में वीतरागभाव (होता है) उसका कारण भी मैं नहीं हूँ। यह क्या बात है? सम्यग्दर्शन का कारण आत्मा है, यह कौनसे नय का कथन है? निश्चयनय की आँख खोले तो-तो कोहिनूर नजर में आ जाये और निर्धन रहवे (नहीं)। ऐसे परिणाम प्रगट होता है वो कर्ता का कर्म है - ऐसा माननेवाले को अंतर्दृष्टि नहीं होती है। वो तो ठीक! मगर परिणाम ज्ञेय तो है न? परिणाम जानना तो चाहिए न? परिणाम अवस्तु तो नहीं है न? ज्ञान का ज्ञेय तो है न? ज्ञानी आहार के समय आहार को जानता है कि किसको जानता है? नवों तत्त्वोंमें भूतार्थनयसे एक जीव ही, जीव 'ही', जीव ही प्रकाशमान है, और अजीव प्रकाशमान नहीं है। परिणाम होने पर भी परिणाम का लक्ष नहीं है इसलिए परिणाम का प्रतिभास होने पर भी परिणाम उपयोगात्मक नहीं होता है, ज्ञायकभाव उपयोगात्मक हो जाता है!
Oi118	Oi118	अब जब ये छठवाँ-सातवाँ गुणस्थान है तब कर्ता नहीं, कारयिता नहीं, अनुमोदक नहीं, कारण नहीं, (ऐसा) कहने की क्या जरूरत है? હવે જ્યારે છઠ્ઠું-સાતમું ગૂણસ્થાન છે ત્યારે કર્તા નથી, કારયિતા નથી, અનુમોદક નથી, કારણ નથી, (એમ) કહેવાની શું જરૂરત છે? आस्रव की उत्पत्ति नहीं होना उसका नाम त्याग है! આશ્રવની ઉત્પત્તિ ન થવી એનું નામ ત્યાગ છે! मिथ्यात्व का त्याग कब होता है? મિથ્યાત્વનો ત્યાગ ક્યારે થાય? ग्रहण पूर्वक त्याग ગ્રહણ પૂર્વક ત્યાગ पहले भेदज्ञान करना पड़ता है। भेदज्ञान करके अभेद का अनुभव करना पड़ता है। बाद में अनुभव के बाद भेदज्ञान (सहज ही) चलता है, बस પહેલા ભેદજ્ઞાન કરવું પડે. ભેદજ્ઞાન કરીને અભેદનો અનુભવ કરવો પડે. પછી, અનુભવ થયા પછી ભેદજ્ઞાન (સહજ જ) ચાલ્યા કરે છે, બસ जब शाम होती है तो हमको रोज रात्रि के जल का त्याग का भाव आता है। तो उसको सम्यक् रीति से कैसे करना चाहिए? જ્યારે સાંજ પડે છે તો મને રોજ રાત્રિમાં પાણીના ત્યાગનો ભાવ આવે છે. તો એને સમ્યક રીતથી કેવી રીતે કરવું જોઈએ? चारित्र के पाप का त्याग और पुण्य का ग्रहण, ऐसा जो विधि-विधान चलता है न, उसमें कर्ताबुद्धि हो जाती है ચરિત્રના પાપનો ત્યાગ અને પુણ્યનો ગ્રહણ, એવી જે વિધિ-વિધાન ચાલે છે ને, એમાં કર્તાબુદ્ધિ થઈ જાય છે आहार का ग्रहण करनेवाला मैं नहीं हूँ (और) त्याग करनेवाला (भी मैं नहीं हूँ)। त्याग-उपादान शून्यत्व शक्ति (आत्मा में) है આહારના ગ્રહણ કરનેવાળો હું નથી (અને) ત્યાગ કરવાવાળો (પણ હું નથી). ત્યાગ-ઉપાદાન શૂન્યત્વ શક્તિ (આત્મામાં) છે राग का मैं त्याग करूँ (ऐसा माने तो) उसमें धर्म का त्याग हो जाएगा! રાગનો હું ત્યાગ કરું (એમ મને તો) એમાં ધર્મનો ત્યાગ થઈ જશે! राग का करनेवाला भी नहीं हूँ, राग का धरनेवाला नहीं, राग का हरनेवाला नहीं और राग का जाननेवाला भी नहीं। मैं तो जाननहार को जानता हूँ। રાગનો કરવાવાળો પણ હું નથી. રાગનો ધરવાવાળો નથી, રાગનો હરવાવાળો નથી અને રાગનો જાણવાવાળો પણ નથી. હું તો જાણનારને જાણું છું। सच्चा ज्ञान तो, जिसका है ज्ञान उसको जाने સાચું જ્ઞાન તો, જેનું છે જ્ઞાન એને જાણે जहाँ तक अतीन्द्रिय आनंद का स्वाद नहीं आवे तहाँ तक ज्ञान हो गया, ऐसी भ्रांति नहीं करना જ્યાં સુધી અતિન્દ્રય આનંદનો સ્વાદ ન આવે ત્યાં સુધી જ્ઞાન થઈ ગયું, એવી ભ્રાંતિ ન કરવી कुंदकुंद भगवान ने अकर्ता दोनों जगह लिया। कर्ताबुद्धि छुड़ाने के लिए अकर्ता दिया और कर्ता का उपचार छुड़ाने के लिए (भी) अकर्ता दिया કુંદકુંદ ભગવાને અકર્તા બન્ને જગ્યાએ લીધો. કરતાંબુદ્ધિ છોડવા માટે અકર્તા દીધો અને કર્તાનો ઉપચાર છોડાવા માટે (પણ) અકર્તા દીધો
Oi524	Oi524	નિશ્ચયનય, વ્યવહારનય, પ્રમાણ, પ્રયોજનની સિદ્ધિ, પ્રમાણની સિદ્ધિ, હેય, ઉપાદેય, જ્ઞેય દેવસેન આચાર્યએ નય ચક્ર કેમ લખ્યું? અને તે શું વાંચીને? જેનાથી પ્રયોજનની સિદ્ધિ થાય તે નય છે બાકી બધી ખરેખર બહુ કહીએ તો કુનય છે! એટલે શુદ્ધનય એક જ છે આત્મા શુદ્ધ-અશુદ્ધ નથી એટલે નય એક જ છે; આત્મા શુદ્ધ-અશુદ્ધ હોય તો બે નય હોય! પ્રમાણમાથી જે નિશ્ચય નય કાઢે તે જીનવચનમાં કુશળ છે! પ્રમાણને ઉપાદેય માને તે પશુ દ્રષ્ટી
Oi614	614	આત્મજ્ઞાનમાં રાગનો પ્રતિભાસ દેખીને ઉપચારથી એમ કહેવાય કે જ્ઞાની રાગને કરતો નથી, રાગને જાણે છે.હવે પ્રશ્ન છે આત્માનું જ્ઞાન રાગની સન્મુખ થઈને રાગને જાણે કે રાગથી વિમુખ થઈને ? (મુમુક્ષુ બાળક: રાગને જાણતો જ નથી.) એણે એવો જવાબ આપી દીધો કે રાગની સન્મુખ થઈને તો જ્ઞાન જાણે જ નહિ પણ રાગની વિમુખ રહીને પણ રાગને જાણે એવું સ્વરૂપ જ નથી.
Oi621	Oi621	વસ્તુનો સ્વભાવ પરથી ઉત્પન્ન થઈ શકતો નથી એટલે જ્ઞાન જ્ઞેયને જાણતું નથી. વસ્તુનો સ્વભાવ પરને ઉત્પન્ન કરી શકતો નથી એટલે વસ્તુનો જે જ્ઞાન સ્વભાવ છે તે પરને જ્ઞેય બનાવી શકતું જ નથી. જ્ઞેયથી જ્ઞાન ન થાય અને જ્ઞેયનું જ્ઞાન ન થાય. ત્યારે જ્ઞાન કોનું થાય? જ્ઞાયકનું આ એક લક્ષમાં રાખજો કે આત્માનું જ્ઞાન પરને જાણતું નથી. ઈન્દ્રિયજ્ઞાન પરને જાણે પણ એ જ્ઞાન મારું નથી. જેમ રાગથી આત્મા ભિન્ન છે તેમ ઈન્દ્રિયજ્ઞાનથી પણ ભગવાન આત્મા ભિન્ન છે. દેખે છતાં નહિ દેખતો
D024	D024	Deep meaningful connection between Pravachansar Gatha 114 and Samaysar 320 Gatha સમયસાર ગાથા ૩૨૦ અને પ્રવચનસાર ગાથા ૧૧૪ વચ્ચે માર્મિક સંધિ समयसार गाथा 302 और प्रवचनसार गाथा ११४ की मार्मिक संधि
D040	D040	દ્રષ્ટિના વિષયમાં પર્યાય સર્વથા અભાવ છે કે ગૌણ છે? दृष्टि के विषय में पर्याय सर्वथा अभाव है या गौण है?
D044	D044	Atmarthipanu & Jealousy આત્માર્થીપણું અને ઈર્ષ્યા आत्मार्थीपना और ईर्ष्या
D049	D049	આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાન...( Samaysar Gatha 144) आत्मा का स्वभाव ज्ञान... Samaysar Gatha 356-365 આત્માનું જ્ઞાન હોવાથી... ( Samaysar Gatha 144) आत्मा का ज्ञान होने से... Samaysar Gatha 356-365
D055	D055	પ્રમાણથી બહાર જવું નહિ અને પ્રમાણમાં અટકવું નહિ प्रमाण से बाहर जाना नहीं और प्रमाण में अटकना नहीं સવિકલ્પ પ્રમાણ, સવિકલ્પ નય, નિર્વિકલ્પ નય, નિર્વિકલ્પ પ્રમાણ सविकल्प प्रमाण, सविकल्प नय, निर्विकल्प नय, निर्विकल्प प्रमाण
D057	D057	આકર્તા - ધ્યેયના બોલ अकर्ता - ध्येय के बोल
D058	D058	સવિકલ્પ નિર્ણય હોવા છતાં પર્યાયમાં ભરતી અને ઓટ કેમ આવે છે? सविकल्प निर्णय होने पर भी पर्याय में उतार- चढ़ाव क्यों आती है? અનુભવ કેમ થતો નથી? अनुभव क्यों नहीं होता?
D059	D059	નિશ્ચયનય, શુદ્ધ નિશ્ચયનય, પરમ શુદ્ધ નિશ્ચયનય - એમાં શું તફાવત છે? निश्चयनय, शुद्ध निश्चयनय, परम शुद्ध निश्चयनय - इनमें क्या अंतर है? કર્તાનો દોષ કેવી રીતે ખડવો? कर्ता का दोस कैसे निकालना?
D060	D060	ધારણા વાળા અને અપૂર્વ પક્ષ વાળા વચ્ચે તફાવત શું? धारणा वाले और अपूर्व पक्ष वाले के बीच में क्या अंतर है?
D061	D061	ઉપદેશ બોધ અને સિદ્ધાંત બોધમાં તફાવત શું છે? उपदेश बोध और सिद्धांत बोध में क्या अंतर है?
D062	D062	પર્યાય દ્રવ્યમાંથી આવે છે - કઈ નયનું કથન છે? पर्याय द्रव्य में से आती है - किस नय का कथन है? પરદ્રવ્યના કર્તાકર્મપણાની માન્યતાને અજ્ઞાન કહીને એમ કહ્યું કે જે એવું માને તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે; ત્યાં આશંકા ઊપજે છે કે - આ મિથ્યાત્વાદિ ભાવો શી વસ્તુ છે? જો તેમને જીવના પરિણામ કહેવામાં આવે તો પહેલાં રાગાદિ ભાવોને પુદ્ગલના પરિણામ કહ્યા હતા તે કથન સાથે વિરોધ આવે છે; અને જો પુદ્ગલના પરિણામ કહેવામાં આવે તો જેમની સાથે જીવને કાંઈ પ્રયોજન નથી તેમનું ફળ જીવ કેમ પામે? परद्रव्यके कर्ता-कर्मपनेकी मान्यताको अज्ञान कहकर यह कहा है कि जो ऐसा मानता है सो मिथ्यादृष्टि है; यहाँ आशंका उत्पन्न होती है कि - यह मिथ्यात्वादि भाव क्या वस्तु हैं ? यदि उन्हें जीवका परिणाम कहा जाये तो पहले रागादि भावोंको पुद्गलके परिणाम कहे थे उस कथनके साथ विरोध आता है; और यदि उन्हें पुद्गलके परिणाम कहे जाये तो जिनके साथ जीवको कोई प्रयोजन नहीं है उनका फल जीव क्यों प्राप्त करे? પ્રમાણજ્ઞાન નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનય અને તેમના પ્રયોજન. प्रमाणज्ञान, निश्चयनय और व्यवहारनय और उसका प्रोयोजन। એક દ્રવ્યમાં, એક સત્ બીજા સત્ ને કરી શકે? एक द्रव्य में, एक सत् दूसरे सत् तो कर सकता?
D063	D063	'રાગ જણાય છે, તે મારો નથી' તો ઉપયોગ ફરશે? 'राग जानने में आते है, वह मेरा नहीं है' तो उपयोग फिरेगा? ભેદજ્ઞાનની પ્રોસેસ भेदज्ञान की प्रोसेस જ્ઞાની પ્રમાણજ્ઞાનની મુખ્યતાથી કહે છે કે વ્યવહારનયની મુખ્યતાથી કહે છે કે નિશ્ચયનયની મુખ્યતાથી કહે છે કે જાણવાની મુખ્યતાથી કહે છે કે ઉપાદેયની મુખ્યતાથી કહે છે? ज्ञानी प्रमाणज्ञान की मुख्यत से कहते है कि व्यवहारनय की मुख्यत से कहते है कि निश्चयनय की मुख्यत से कहते है कि जानने की मुख्यत से कहते है कि उपदेय की मुख्यत से कहते है कि ?
D064	D064	સમ્યગદ્રષ્ટી અને મિથ્યાદ્રષ્ટીને પદાર્થના પ્રતિભાસમાં ફેર છે.... सम्यकद्रष्टि और मिथ्याद्रष्टि को पदार्थ का प्रतिभास में आंतर है। ... અલિંગગ્રહણના બોલ अलिंगग्रहण के बोल અવ્યક્તના બોલ - વ્યક્ત પ્રત્યે ઉદાસ છે अव्यक्त के बोल - व्यक्त प्रती उदास है
D066	D066	આત્માની પ્રાપ્તિનો ઉપાય શું? અને આત્માનું સ્વરૂપ શું? आत्मा की प्राप्ति का उपाय क्या है? और आत्मा का स्वरूप क्या है? પ્રમાણથી એક સત્તા, નયથી બે સત્તા - એટલે શું? प्रमाण से एक सत्ता, नय से दो सत्ता - अर्थात क्या? એક સત્તમાં બીજા સત્તનો અભાવ છે - એટલે શું? एक सत्त में दूसरा सत्त का अभाव है - अर्थात क्या? હેય એટલે શું? ઉપાદેય એટલે શું? हेय माने क्या? उपादेय माने क्या? શું ગ્રહવું અને છોડવું શું? क्या ग्रहणना और छोड़ना क्या? વ્યવહારનયને ઉપાદેય કહ્યો છે - એટલે શું? (નિયમસાર ગાથા ૪૯) व्यवहारनय को उपादेय कहा है - अर्थात क्या? (नियमसार गाथा ४९) વ્યવહારનયને હેય કહ્યો છે એટલે શું? (નિયમસાર ગાથા ૫૦) व्यवहारनय को कहा हेय है - अर्थात क्या? (नियमसार गाथा ५०)
D068	D068	જ્ઞેયાકારજ્ઞાનનો આવિર્ભાવ થાય ત્યારે સામાન્યજ્ઞાનનો આવિર્ભાવ કે તિરોભાવ થાય? ज्ञेयाकारज्ञान का आविर्भाव होता है तब सामान्यज्ञान का आविर्भाव या तिरोभाव होता है? પ્રથમ આત્માને જાણવો એટલે શું? प्रथम आत्मा को जानना - मतलब क्या? ઉપાદેયપણે જાણવું એટલે શું? उपादेयपने जानना - मतलब क्या? અભ્યાસ વખતે શેનું લક્ષ રાખવું જોઈએ? अभ्यास के समय किसका लक्ष रखना चाहिए? ભેદોને કેવી રીતે જાણવા? भेदों को किस प्रकार जानना? પડવાના સ્થાન શું છે? गिरने के स्थान क्या हैं? શ્રદ્ધા કાર્ય છે અને જ્ઞાન કારણ છે કે જ્ઞાન કાર્ય છે અને શ્રદ્ધા કારણ છે? श्रद्धा कार्य है और ज्ञान कारण है या ज्ञान कार्य है और श्रद्धा कारण है?
D070	D070	આત્મજ્ઞાન એટલે શું? आत्मज्ञान अर्थात् क्या? શ્રદ્ધાન એટલે શું? श्रद्धान अर्थात् क्या? ચારિત્ર એટલે શું? चारित्र अर्थात् क्या? સુખ: કેવું હોય? सुख: कैसा होता है?
D071	D071	સ્વચ્છતા અને શુદ્ધતા स्वच्छता और शुद्धता કોની પર્યાયમાં સ્વ-પરપ્રકાશકપણું વર્તે અને ક્યારે? किसकी पर्याय में स्व-परप्रकाशकपना वर्तता है और कब? જ્ઞાન જ્ઞાનને જાણ્યા વગર દેહને જાણી શકે? ज्ञान ज्ञान को जाने बिना देह को जान सकता है? કથંચિત્ અભેદ એટલે શું? कथंचित् अभेद का अर्थ क्या?
D072	D072	ઉપયોગ કોને કહેવાય? उपयोग किसे कहते हैं? નિશ્ચય-વ્યવહારની સંધિ શું છે? निश्चय-व्यवहार की संधि क्या है? શુદ્ધનયના પક્ષના પ્રકાર शुद्धनय के पक्ष के प्रकार ભવ્યામૃતમાં જિનસેન આચાર્યે ૧૦૮ ગાથા લખી, પછી કેવો આશીર્વાદ આપ્યો? भव्यामृत में जिनसेन आचार्य ने १०८ गाथा लिखी, फिर कैसा आशीर्वाद दिया?
D073	D073	ઈન્દ્રિયજ્ઞાન આત્માને જાણી શકતું નથી इन्द्रियज्ञान आत्मा को नहीं जान सकता। રાગ કરે છે એટલે થાય છે? राग करता है इसलिए होता है? સદ્ભૂત અને અસદ્ભૂત વ્યવહાર सद्भूत और असद्भूत व्यवहार અસદ્ભૂત વ્યવહારનો નિષેધ કેવી રીતે થાય? असद्भूत व्यवहार का निषेध कैसे होता है? આત્મા આત્માને જાણે છે એમાં સાધ્યની સિદ્ધિ નથી તો હું રાગને જાણું છું તેમા કેવી રીતે હોય? आत्मा आत्मा को जानता है इसमें साध्य की सिद्धि नहीं है तो मैं राग को जानता हूँ इसमें कैसे हो सकती है? જ્ઞાનનું લક્ષણ શું છે? ज्ञान का लक्षण क्या है?
D074	D074	બંધનું લક્ષણ શું? बंध का लक्षण क्या है? કષાયના બે પ્રકાર कषाय के दो प्रकार આત્માની પ્રાપ્તિ માટે અનુકૂળ નિમિત્ત શું છે? आत्मा की प्राप्ति के लिए अनुकूल निमित्त क्या है?
D075	D075	દર્પણનો દ્રષ્ટાંત दर्पण का दृष्टान्त કાકરોલી તળાવનો દ્રષ્ટાંત काकरोली तालाब का दृष्टान्त
D079	D079	અંદરના અને બહારના વિશ્વનો કર્તા હું નથી. બહારના વિશ્વનો કર્તા તો હું નથી, બહારના વિશ્વનો જ્ઞાતા કહેવું તે પણ વ્યવહાર છે! અંદરના વિશ્વનો જ્ઞાતા કહેવો તે પણ વ્યવહાર છે! જ્ઞાયકનો જ્ઞાતા કહેવો તે ભેદરૂપ વ્યવહાર છે. જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક છે તે નિશ્ચય છે. अंदर का और बाहर विश्व का करता मै नहीं हूँ। बाहर का विश्व का करता तो नहीं हूँ, बाहर का विश्व का ज्ञाता कहना वो भी व्यवहार है! अंदर का विश्व का ज्ञाता कहना वो भी व्यवहार है! और ज्ञायक का ज्ञाता कहना वो भेदरूप व्यवहार है। ज्ञायक सो ज्ञायक है वो निश्चय है। સ્વ-પરપ્રકાશકમાં જાણવાની મુખ્યતા છે, સ્વપ્રકાશકમાં ઉપાદેયની મુખ્યતા છે स्व-परप्रकाशक में जानने की मुख्यत है, स्व-प्रकाशक में उपादे की मुख्यत है
LA009	LA009	કર્મ રાગનો કર્તા છે? જીવ રાગનો કર્તા છે? જીવ જ્ઞાનનો કર્તા છે? ...?. क्या कर्म राग का कर्ता है? क्या जीव राग का कर्ता है? क्या जीव ज्ञान का कर्ता है? ...?..
LA009a	LA009a	કર્તાકર્મ અધિકારનો પ્રયોજન શું છે? कर्ताकर्म अधिकार का प्रयोजन क्या है? શું જ્ઞાયકના બે રૂપ છે? क्या ज्ञायक के दो रूप हैं? દ્રવ્યનું લક્ષણ છે તે જ પરિણામનું લક્ષણ છે - આ લક્ષણ શું છે? द्रव्य का लक्षण है वही परिणाम का लक्षण है - यह लक्षण क्या है?
LA009b	LA009b	તાદાત્મ્ય 'થાય છે' કે 'છે' કે '...'? तादात्म्य 'होता है' या 'है' या '...'? નિશ્ચયથી અભેદ અને વ્યવહારથી અભેદ એટલે શું? निश्चय से अभेद और व्यवहार से अभेद मतलब क्या? કયા જ્ઞાનમાં સ્યાદ્વાદનો અભાવ છે? किस ज्ञान में स्याद्वाद का अभाव है? પ્રગટ થઈને તાદાત્મ્ય થાય છે કે તાદાત્મ્યરૂપે જ પ્રગટ થાય છે? प्रगट होकर तादात्म्य होता है या तादात्म्यरूप ही प्रगट होता है? જ્ઞાન ક્રિયા કેમ સ્વભાવભૂત છે? ज्ञान क्रिया क्यों स्वभावभूत है? કર્તા-કર્મ એક જ દ્રવ્યમાં હોય અને જ્ઞાતા-જ્ઞેય પણ એક જ દ્રવ્યમાં હોય - એનું કારણ શું છે? कर्ता-कर्म एक ही द्रव्य में होता है और ज्ञाता-ज्ञेय भी एक ही द्रव्य में होता है - इसका कारण क्या है?
LA010	LA010	જો દ્રવ્યકર્મ જ્ઞાનરૂપે પરિણમે તો આત્મા ક્રોધરૂપે પરિણમે - સિદ્ધાંત यदि द्रव्यकर्म ज्ञानरूप परिणमे तो आत्मा क्रोधरूप परिणमे - सिद्धांत કેવું સ્વાંગ પહેરીને સમયસાર વાંચવું कैसा स्वांग पहनकर समयसार पढ़ना?
LA064	LA064	કર્તા-કર્મ, નિમિત-નૈમિતિક, જ્ઞાતા-જ્ઞેય એક દ્રવ્યમાં હોય कर्ता-कर्म, निमित-नैमितिक, ज्ञाता-ज्ञेय एक द्रव्य में होता है કર્તા-કર્મ અને નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંધોને કેમ ઓળંગવા? कर्ता-कर्म और निमित्त-नैमित्तिक संबंधों को कैसे उलांघना? જ્ઞાતા-જ્ઞેય સંબંધને કેમ ઓળંગવું? ज्ञाता-ज्ञेय संबंध को कैसे उलांघना? સમયસાર ગાથા ૧-૬ સંક્ષેપમાં समयसार गाथा १-६ संक्षेप में सिद्धांत - व्यवहार का निषेध वो ही निश्चय की प्राप्ति का उपाय है સિદ્ધાંત - વ્યવહારનો નિષેધ તે જ નિશ્ચયની પ્રાપ્તિનો ઉપાય છે સવિકલ્પ પ્રમાણ, સવિકલ્પ નય, નિર્વિકલ્પ નય, નિર્વિકલ્પ પ્રમાણ सविकल्प प्रमाण, सविकल्प नय, निर्विकल्प नय, निर्विकल्प प्रमाण।
LA480	LA480	રાગ ખરેખર ક્યાં થાય છે? - માત્ર 15 મિનિટમાં ન્યાય-લોજિકથી સમજવાની રીત! राग वास्तव में कहाँ होता है? - मात्र १५ मिनट में न्याय-लॉजिक से समझनेकी रीत! Where does Raag really happen? - In only 15 minutes Understand with logic કેવી રીતે થાય છે? कैसे होता है? How does it happen? એનું ફળ/result શું છે? उसका फल/result क्या होता है? What is its result? એને ટાળવાનો ઉપાય શું છે? इससे बचने का उपाय क्या है? What is the method to prevent it? 'મિથ્યાતવાદિ ભાવોના જ્ઞાન સમયે' 'मिथ्यातवादी भावों के ज्ञान के समय' 'At the time of knowing false-belief etc states' સ્ફટિકનો દ્રષ્ટનાંત स्फटिक का द्रष्टांत crystal example
LA481	LA481	સમયસાર એટલે શું? समयसार माने क्या? સ્વદ્રવ્ય, સ્વક્ષેત્ર, સ્વકાળ, સ્વભાવ એટલે શું? स्वद्रव्य, स्वक्षेत्र, स्वकाल, स्वभाव का अर्थ क्या है? પરદ્રવ્ય, પરક્ષેત્ર, પરકાળ, પરભાવ એટલે શું? परद्रव्य, परक्षेत्र, परकाल, परभाव का अर्थ क्या है?
LA482	LA482	સ્વદ્રવ્યની પ્રતીતિ કેવી રીતે થાય? स्वद्रव्य की प्रतीति कैसे हो शकता है? 'કોઈ મિથ્યાદષ્ટિ જીવ એવો છે કે જે વસ્તુને દ્રવ્યરૂપ મને છે, પર્યાયરૂપ નથી માનતો' (સમયસાર કળશ ૨૫૩) - તો શું આ વાક્યનો અર્થ તે ધ્રુવ-ધ્યેયને મને છે કે આ વાક્યનો અર્થ કંઈક જુદો છે? कोई मिथ्या दष्टी जीव ऐसा है जो वस्तु को द्रवरूप मानता है, पर्याय रूप नहीं मानता है' (समयसार कलश २५३) - तो क्या इस वाक्य का अर्थ वह ध्रुव-ध्येय को मानता है या इस वाक्य का अर्थ कुछ और है? જ્ઞેયાકાર જ્ઞાનનો આવિર્ભાવ અનુભવ પહેલા પાપ છે, પછી પુણ્ય છે પણ ધર્મ તો નથી - એટલે શું? ज्ञेयाकर ज्ञान का आविर्भाव अनुभव के पहले पाप है, बाद में पुण्य है मगर धर्म तो नहीं है -इसका अर्थ क्या है? પ્રતિભાસ શબ્દ સ્વદ્રવ્ય અને પરદ્રવ્યની ભિન્નતા વાચક છે - એટલે શું? प्रतिभास शब्द स्वद्रव्य और परद्रव्य की भिन्नतावाचक है -इसका अर्थ क्या है? સ્વતંત્રપણે જે જીવ વિચાર કરતો હશે તો શું થશે? स्वतंत्र रूप से जो जीव विचार करता होगा तो क्या होगा?
LA484	LA484	પર જણાતું નથી - તેમા લોક-અલોક જણાઈ જાય છે? તે કેવી રીતે? पर जानने में नहीं आता - इसमे लोक-अलोक जनित जाता है? वह कैसे? પરને જાણતો પણ નથી અને પર જાણતું પણ નથી - પહેલા બન્ને લઈ લેવું; પછી પરને જાણતો નથી રહેશે અને પર જણાય જશે. पर को जनता भी नहीं है और पर जानने में भी नहीं आता - पहले दोनों ले लेना; फिर पर को जनता नहीं है रहेगा और पर जानने में आ जाएगा। (૧) ભુતાર્થનયથી નવ(તત્ત્વ)ને જાણે તો સમ્યગદર્શન; એમ (૨) ધ્યેયનું અવલંબન લ્યે તો સામ્યગદર્શન; અને (૩) જ્ઞેય જેવુ છે એવું અરિહંતની સાથે મેળવીને જાણે તો સામ્યગદર્શન. (૧: સમયસાર ગાથા ૧૩; ૨: સમયસાર ગાથા ૧૧; ૩: પ્રવચનસાર ગાથા ૮૦ & સમયસાર ગાથા ૧૮૧-૧૮૩) (१) भूतहार्थनय से नौ(तत्त्व) को जाने तो सम्यगदर्शन; ऐसे (२) ध्येय का अवलंबन ले तो सम्यगदर्शन; और (३) ज्ञेय जैसा है ऐसा अरिहंत की साथ मिलान करके जाने तो सम्यगदर्शन। (१: समयसार गाथा १३; २: समयसार गाथा ११; ३: प्रवचनसार गाथा ८० & समयसार गाथा १८१-१८३)
LA486	LA486	નિશ્ચય મોક્ષમાર્ગમા ભેદ દેખાતો નથી - કેમ કે નિશ્ચય મોક્ષમર્ગ પર્યાય નથી - તે આત્મા છે. निश्चय मोक्षमर्ग में भेद दिखता नहीं है - क्यों की निश्चय मोक्षमर्ग पर्याय नहीं है - वह आत्मा है। અભેદમા જ અનુભવ થાય છે, અભેદમા શ્રેણી આવે છે, અભેદમા કેવળજ્ઞાન થાય, અભેદમા સિદ્ધ થઈ જાય છે. अभेद में ही अनुभव होता है, अभेद में श्रेणी आती है, अभेद में केवलज्ञान होता है, अभेद में सिद्ध हो जाता है। ધ્યેયમાં ગુણભેદ નથી અને જ્ઞેયમાં પર્યાયભેદ દેખાતો નથી. ध्येय में गुणभेद नहीं है और ज्ञेय में पर्यायभेद दिखता नहीं है। કેવળજ્ઞાનના દર્શનનું કારણ! केवलज्ञान का दर्शन का कारण! પર્યાયનો જે ભેદ છે તે ઉપાદેય તો નહી, ઉપાદેપણે જાણવા લાયક નથી, હેયપણે જાણવા લાયક નથી, જ્ઞેયપણે પણ જાણવા લાયક નથી - કોઈ અપેક્ષાએ જાણવા લાયક જ નથી! જાણવા લાયક હોય તો એક સામાન્ય દ્રવ્ય ત્રિકાળી છે, બસ! पर्याय का जो भेद है वह उपादेय तो नहीं, उपादेयपने जानने लायक नहीं है, हेयपने जानने लायक नहीं है, ज्ञेयपने भी जानने लायक नहीं है - कोई अपेक्षा से जानने लायक है ही नहीं! जानने लायक हो तो एक सामान्य द्रव्य त्रिकाली है, बस! બુદ્ધિનો વિષય છે તે જ્ઞાનનો વિષય નથી પણ ભ્રાંતિ થઈ ગઈ છે કે 'તે જ્ઞાનનો વિષય છે'! बुद्धि का विषय है वह ज्ञान का विषय नहीं है परंतु भ्रांति हो गई है की 'वह ज्ञान का विषय है'! પાંચ મહાવ્રત બુદ્ધિનો વિષય છે! તારું જ્ઞાન તને જાણવાનું છોડીને એને જાણવા જાય તો આત્માનો નાશ થાય! पंच महाव्रत बुद्धि का विषय है! तेरा ज्ञान तेरे को जानने को छोड़ कर के उसको जानने जावे तो आत्मा का नाश हो जाता है! નવતત્ત્વના ભેદ બુદ્ધિનો વિષય છે. नौतत्त्व का भेद बुद्धि का विषय है। પર્યાયમાં પર્યાયથી જુઓ તો વિકારનો ગ્રહણ-ત્યાગથી શૂન્ય છે અને દ્રવ્યથી જુઓ તો નિર્વિકારી પર્યાયના ગ્રહણ-ત્યાગથી શૂન્ય છે! पर्याय में पर्याय से देखो तो विकार का ग्रहण-त्याग से शून्य है और द्रव्य से देखो तो निर्विकारी पर्याय का ग्रहण-त्याग से शून्य है! નવતત્ત્વનું જ્ઞાન હોય તો જ્ઞાન નવતત્ત્વરૂપે થઈ જાય! नौतत्त्व का ज्ञान हो तो ज्ञान नौतत्त्वरूप हो जाएगा! પરિણામને ભુતાર્થ નયથી જાણે તો કર્તાબુદ્ધિ છૂટે, અને પરિણામને બુદ્ધિનો વિષય માને-જાણે તો જ્ઞાતાબુદ્ધિ છૂટે! परिणाम को भूतार्थ नय से जाने तो कर्ताबुद्धि छूटे, और परिणाम को बुद्धि का विषय माने-जाने तो ज्ञाताबुद्धि छूटे! ગુરુદેવનો મહિમા! गुरुदेव का महिमा! બુદ્ધિ જ્ઞાનથી શૂન્ય છે! બુદ્ધિમા જ્ઞાન નથી, જ્ઞાનમાં બુદ્ધિ નથી. बुद्धि ज्ञान से शून्य है! बुद्धि में ज्ञान नहीं है, ज्ञान में बुद्धि नहीं है.
LA488	LA488	પદાર્થની સિદ્ધિ = આગમ પદ્ધતિ; પ્રયોજનની સિદ્ધિ = અધ્યાત્મ પદ્ધતિ पदार्थ की सिद्धि = आगम पद्धति; प्रयोजन की सिद्धि = अध्यात्म पद्धति 'પરને જાણે છે' એમ કહેવું તે અસદભૂત વ્યવહાર છે; એટલે જૂઠો વ્યવહાર છે. એટલે જાણતો નથી અને 'જાણે છે' એમ કહેવું એનું નામ અસદભૂત વ્યવહાર છે 'पर को जानता है' ऐसा कहना वह असदभूत व्यवहार है; अर्थात् झूठा व्यवहार है। इसलिए जानता नहीं है और 'जानता है' ऐसे कहना इसका नाम असदभूत व्यवहार है સાધક આત્મા નિર્મળ પર્યાયને કરે છે તે વ્યવહાર છે - એટલે શું? साधक आत्मा निर्मल पर्याय को कर्ता है वह व्यवहार है - अर्थात् क्या? સાધક આત્મા વિકારી-અવિકારી પર્યાયને વ્યવહારે જાણે છે, એટલે શું? साधक आत्मा विकारी-अविकार पर्याय को व्यवहार से जानता है, अर्थात् क्या? બધાને જ્ઞાનની પર્યાય એવી પ્રગટ થાય છે કે જેમા આત્મા જણાય છે. એ પર્યાય આત્માને જાણે છે એમ ઢળતી પર્યાય દેખાય છે - આ વાત practical (પ્રાયોગિક) છે! सबको ज्ञान की पर्याय ऐसी प्रगट होती है की जिसमे आत्मा जानने में आता है। वह पर्याय आत्मा को जानती है ऐसी झुकती पर्याय दिखती है - यह बात practical (प्रायोगिक) है વસ્તુ સ્વભાવ પરથી ઉત્પન્ન થતો નથી, વસ્તુ સ્વભાવ પરને ઉત્પન્ન કરી શકતો નથી; જ્ઞેયથી જ્ઞાન ના થાય અને જ્ઞેયનું જ્ઞાન ના થાય! वस्तु स्वभाव पर से उत्पन्न होता नहीं है, वस्तु स्वभाव पर को उत्पन्न कर शकता नहीं है; ज्ञेय से ज्ञान नहीं होता और ज्ञेय का ज्ञान नहीं होता! 'હું પરને જાણું છું' તે બાધક છે સમ્યગજ્ઞાન (ઉત્પન્ન થવા)મા 'मैं पर को जनता हूँ' वह बाधक है साम्यागज्ञान (उतपन होने) मे શક્તિ ઉપાદાન છે, શક્તિની વ્યક્તિ પણ ઉપાદાન છે - એટલે નિમિતની અપેક્ષા ના હોય; નિમિતની અપેક્ષા લ્યો તો ઉપાદાન રહેતુ નથી, નૈમિતિક થઈ જાય! નૈમિતિક થાય તો પરાધીન થઈ જાય! આ મૂળ વાત છે જૈનદર્શનની! शक्ति उपादान है, शक्ति की व्यक्ति भी उपादान है - इसलिए निमित की अपेक्षा होती नहीं; निमित की अपेक्षा लो तो उपादान रहेता नहीं, नैमितिक हो जाता है! नैमितिक हो जावे तो पराधीन हो जावे! यह मूल बात है जैनदर्शन कि નૈમિતિક જોવાનું બંધ કરી દ્યો, ઉપાદાનથી જુઓ! नैमितिक देखना बंध कर दो, उपादान से देखो! દ્રવ્ય ઉપર દ્રષ્ટી જાય એનું નામ પુરુષાર્થ છે द्रव्य ऊपर द्रष्टि हो इसका नाम पुरुषार्थ है જ્ઞાનનો વિષય અભેદ એકાકાર એક જ વસ્તુ છે અનાદિ-અનંત છે - સ્વીકાર કરે એને સમ્યગદર્શન તો થાય પણ ત્વરાએ મોક્ષ થાય! ज्ञान का विषय अभेद एकाकार एक ही वस्तु है अनादि-अनंत है - स्वीकार करे उसको सम्यग्दर्शन तो हो जावे मगर त्वरा से मोक्ष हो जावे આત્માના જ્ઞાનનો વિષય એકલો આત્મા જ છે आत्मा का ज्ञान का विषय अकेला आत्मा ही है
LA489	LA489	VyvharNu Vyakhyan; વ્યવહારનું વ્યાખ્યાન; व्यवहार का व्याख्यान વસ્તુસ્વભાવ પર વડે ઉત્પન્ન કરી શકાતો નથી તેમ જ વસ્તુસ્વભાવ પરને ઉત્પન્ન કરી શકતો નથી वस्तु स्वभाव पर द्वारा उत्पन्न कर शकता नहीं है वेसे ही वस्तु स्वभाव पर को उत्पन्न कर शकता नहीं है સ્વભાવ જેને ખ્યાલમાં છે, તે નિમિત-નૈમિતિક સંબંધથી જુએ છતાં પણ તેને ભ્રાંતિ થતી નથી स्वभाव जिसको ख्याल में है, वह निमित-नैमितिक संबंध से दिखे फिर भी उनको भ्रांति नहीं होती નિશ્ચય લક્ષમાંથી છૂટી જાય છે, તેને વ્યવહાર સત્યાર્થ લાગ્યા વિના રહેતો નથી! निश्चय लक्ष में से छूट जाता है, उसको व्यवहार सत्यार्थ लगे बिना नहीं रहता! નિમિતનો સદભાવ હો કે નિમિતનો અભાવ હો તો પણ ઉપાદાન પોતાના સ્વભાવે પરિણમે છે निमित का सदभाव हो की निमित का अभाव को तो भी उपादान अपने स्वभावरूप परिणामते है વ્યવહારના યોગમાં નિશ્ચયમાં ફેર પડતો નથી व्यवहार के योग में निश्चय में फेर नहीं पड़ता નિમિત અકિંચિતકર છે. ઉપાદાનમાં, સ્વશક્તિમાં નિમિત કંઈ પણ કરી શકતું નથી निमित अकिंचितकर है। उपादान मे, स्वशक्ति में निमित कुछ भी नहीं कर शकते નિમિત-નૈમિતિક સંબંધ દેખીને કર્તા-કર્મની ભ્રાંતિ થઈ જાય છે, એટલે વ્યવહાર સાચો લાગે એનું નામ અજ્ઞાન निमित-नैमितिक संबंध देखकर कर्ता-कर्म की भ्रांति हो जाती है, इसलिए व्यवहार सच लगता है उसका नाम अज्ञान है નિર્વિકલ્પ ધ્યાનમાં તો જ્ઞાન આત્માને જાણે છે પણ સવિકલ્પદશામાં પણ જ્ઞાન આત્માને જ જાણે છે. સવિકલ્પદશામાં જ એને ઉપચાર આવે છે પરને જાણવાનો - એ ઉપચાર છે તે ખોટો છે; તે વ્યવહાર જ્યારે ખોટો લાગે ત્યારે નિશ્ચય સાચો લાગે! ત્યારે બે દ્રવ્યની ભિન્નતા થઈ જાશે! निर्विकल्प ध्यान में तो ज्ञान आत्मा को जनता है मगर सविकल्प दशा में भी ज्ञान आत्मा को ही जनता है। सविकल्प दशा में ही उसको उपचार आता है पर को जानने का - वह उपचार है वह गलत है; ते व्यवहार जब गलत लगे तब निश्चय सच लगे! तब दो द्रव्य की भिन्नता हो जाएगी! વ્યવહારનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજે તો ભ્રાંતિ મટી જાય અને અનુભવ થઈ જાય! व्यवहार का यथार्थ स्वरूप समजे तो भ्रांति मीट हो जाता है और अनुभव हो जाता है! આખા જગતને નિમિત ઉપર દ્રષ્ટી છે એટલે નિમિતના યોગમાં જ્ઞાની જાણવા મુશ્કેલ થઈ પડે છે કેમ કે નિમિતનો યોગ તો છે! નિમત ઉપર દ્રષ્ટી હોય તે જ્ઞાનીનું સ્વરૂપ ઓળખી શકતો નથી, જ્ઞાની અંદરમાં શું કરતો હશે તેને ખબર ના પડે! सारा जगत को निमित ऊपर द्रष्टि है इसलिए निमित का योग में ज्ञानी जानना मुश्किल हो जाता है क्योंकि निमित का योग तो है! निमित ऊपर द्रष्टि हो वह ज्ञान का स्वरूप पहचान नहीं कर शकता, ज्ञानी अंदर में क्या करता होगा उसको खबर न पड़ता જે જ્ઞાનમાં જ્ઞાયક જણાય જ રહ્યો છે તે જ્ઞાનમા પર છે નહી અને પર જણાતું જ નથી; એટલે તે જ્ઞાન એકદમ નિશંક થઈ જાય છે કે એમાં તો એકલો આત્મા જ છે તો પછી આત્માને જ જાણે, એમાં બીજું કઈં આવે જ નહિ - તે જ્ઞાનની સ્વચ્છતા ઉપર નિશંકતા હોવી જોઈએે, ત્યારે જ્ઞાન ત્રિકાળી ઉપાદાન તરફ ઢળતું દેખાય, પછી ઢળી જાય! जो ज्ञान में ज्ञायक जानने में आ रहा है वह ज्ञान में पर है नहीं है और पर जानने में आता ही नथी; ओसलिए वह ज्ञान एकदम निशंक हो जाता है की उसमे तो अकेला आत्मा ही है तो फिर आत्मा को जानता ही है, उसमे दूसरा कुछ आता ही नहीं - वह ज्ञान की स्वच्छता पर निशंकता होना चाहिए, तब ज्ञान त्रिकाली उपादान तरफ ढलता दिखे, फिर ढल जाता है! 'જાણનારો જણાઈ છે' - દિવ્યધ્વનિમાં આવેલી વાત છે 'जाननहार जानने में आता है' - दिव्यध्वनि में आई हुई बात है થવા યોગ્ય થાય છે ત્યારે પણ જાણનારો જણાઈ છે, થવા યોગ્ય થાય છે તે જણાતું નથી होने योग्य होता है तब भी जाननहार जानने में आता है, होने योग्य होता है वह जानने में नहीं आता
LA490	LA490	જ્ઞાનીની સવિકલ્પદશા અને નિર્વિકલ્પદશામાં શું તફાવત છે? ज्ञानी की स्वीकल्पदशा और निर्विकल्पदशा में क्या अंतर है? મુનિનું લક્ષણ શું છે? मुनि का लक्षण क्या है? ચોથા ગુણસ્થાનવાળાની અને સાતમાં ગુણસ્થાનવાળાની નિર્વિકલ્પદશામાં શું તફાવત છે? चौथे गुणस्थानवाले की और सातवें गुणस्थानवाले की निर्विकल्पदशा में क्या अंतर है? અપરિણામીની દૃષ્ટિ કરતાં પરિણામી જાણી લીધો! अपरिणामी की द्रष्टि करने पर परिणामी जान लिया! એક સમયસારના બે રૂપ, ઉત્પાદ-વ્યયથી રહિત પણ સમયસાર અને ઉત્પાદ-વ્યયથી સહિત પણ સમયસાર एक समयसार के दो रूप, उत्पाद-व्यय से रहित भी समयसार और उत्पाद-व्यय से सहित भी समयसार આત્મામાં સ્યાદવાદનો અભાવ છે પણ અનુભવ જ્ઞાનમાં સ્યાદવાદનો સદ્ભાવ છે आत्मा में स्याद्वाद का अभाव હૈ मगर अनुभव ज्ञान में स्याद्वाद का सद्भाव है અનેકાંત એટલે ઉત્પાદ-વ્યવ-ધ્રુવ ત્રણ ધર્મો આત્મામાં છે, સમય એક છે अनेकांत अर्थात् उत्पाद-व्यय-ध्रुव तीनों धर्म आत्मा में हैं, समय एक है આચાર્ય ભગવાનની સાથે-સાથે કેવી રીતે ચાલવું? आचार्य भगवान की साथ-साथ किस प्रकार से चलना?
LA491	LA491	જ્ઞેયથી તો જ્ઞાન ના થાય પણ જ્ઞાનનું જ્ઞેય પર ન થઈ જાય ज्ञेय से तो ज्ञान नहीं होता मगर ज्ञान का ज्ञेय पर नहीं हो जाता કુંદકુંદાચાર્ય અને અમૃતચંદ્રાચાર્ય कुंदकुंदाचार्य और अमृतचंद्राचार्य ૩૭૩-૩૮૨ની ગાથાઓનો મહીમા અને તેની ટીકા કેમ ગૂઢ લખી? વિચાર કરશે તો સમજાશે! ३७३-३८२ गाथा की महिमा और उसकी टीका क्यों गूढ़ लिखी? विचार करेगा तो समझेगा! જ્ઞાતા-જ્ઞેય એક પદાર્થમાં હોય, બે પદાર્થો વચે જ્ઞાતા-જ્ઞેય ના હોય ज्ञाता-ज्ञेय एक पदार्थ में होता है, दो पदार्थों के बीच ज्ञाता-ज्ञेय नहीं होता જેટલી વ્યવહારની વાતો, તે બધી અભૂતાર્થ जितनी व्यवहार की बातें, वे सब अभूतार्थ પર્યાય દ્રવ્ય આશ્રિત હોય, પર્યાય પર આશ્રિત ના હોય पर्याय द्रव्य आश्रित होती है, पर्याय पर आश्रित नहीं होती નિશ્ચયની વાત સાચી છે અને વ્યવહારની વાત જૂઠી છે, એમ લે તો તારું કામ થશે निश्चय की बात सच्ची है और व्यवहार की बात झूठा है, ऐसा ले तो तेरा काम होगा સાધક થવા માટેની વાત હોય એમાં એકલું નિશ્ચય હોય, વ્યવહાર ના લ્યે સાથે साधक होने के लिए बात हो उसमे अकेला निश्चय होता है, व्यवहार साथ नहीं लेते આ સત્ય સમજતો નથી અને વ્યવહારને ઊભો કરે છે - વ્યવહાર ઊભો થાય છે એટલે નિશ્ચય હાથમાં આવતો નથી - આ એક ભૂલ થઈ ગઈ છે यह सत्य समझता नहीं है और व्यवहार को खड़ा करता है - व्यवहार खड़ा होता है इसलिए निश्चय हाथ मे आता नहीं है - यह एक भूल हो गई है નિશ્ચય વિના વ્યવહાર હોતો જ નથી! निश्चय बिना व्यवहार होता ही नहीं! બાપુજી કહેતા હતા કે વ્યવહાર ના હોત તો શાસ્ત્ર ભરાત જ નહિ, નિશ્ચયની વાત તો અનુભવગમ્ય છે, એક અપેક્ષાએ વચનાતીત છે. હું જ્ઞાયક છું અને જ્ઞાયક મને જણાય છે, બસ! बापूजी कहते थे की व्यवहार नहीं होता तो शास्त्र भरते ही नहीं, निश्चयकी बात तो अनुभवगम्य है, एक अपेक्षा से वचनातीत है। मैं ज्ञायक हूँ और ज्ञायक मुझे जानने में आता है, बस! (૧) ઈન્દ્રિયજ્ઞાન પરને જાણે છે એટલે 'હું પરને જાણું છું' તે સ્થૂલ ભૂલ છે; અને (૨) અતીન્દ્રિયજ્ઞાનમાં પ્રતિભાસ થાય છે પરનો, એમ જાણીને પણ કહે કે 'હું પરને જાણું છું', તે પ્રતિભાસનો આવિર્ભાવ કરે છે તે સૂક્ષ્મ ભૂલ છે (१) इंद्रियज्ञान पर को जानता है इसलिए 'मैं पर को जनता हूँ' वह स्थूल भूल है; (२) अतीन्द्रियज्ञान में पर का प्रतिभास होता है, ऐसा जानकर भी कहता है की 'मैं पर को जनता हूँ', वह प्रतिभास का आविर्भाव करता है वह सूक्ष्म भूल है આપણે ચર્ચા કરીએ તો ચોખ્ખું થાય. हम चर्चा करें तो स्पष्ट होवे આત્માનું જ્ઞાન આત્માથી થાય છે તેથી જ્ઞાન આત્માને જ જાણે છે! ઈન્દ્રિયજ્ઞાનને કરતો નથી માટે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન વડે પરને જાણતો નથી आत्मा का ज्ञान आत्मा से होता है इसलिए ज्ञान आत्मा को ही जानता है! इंद्रियज्ञान को करता नहीं है इसलिए इंद्रियज्ञान द्वारा पर को जानता नहीं है પોતાના કર્મ વડે પોતાને જાણે - પોતાના જ્ઞાનથી પોતાને જાણે अपने कर्म द्वारा अपने को जाने - अपने ज्ञान से अपने को जाने પોતાનું જ્ઞાન પોતાનું કર્મ છે તેથી જાણનારો પોતે કર્તા અને જણાયો પણ પોતે માટે કર્મ છે अपना ज्ञान अपना कर्म है इसलिए जाननहार स्वयं कर्ता है और ज्ञात भी स्वयं हुआ इसलिए कर्म है બાકી બીજા શું તર્ક કરે છે એમાં આપણે ચડી જાઈએ ને, તો આપણું અહિત થઈ જાય! बाकी दूसरा तर्क क्या करता है उसमे हम चढ़ जावे न, तो अपना अहित हो जाए
LA492	LA492	નાસ્તિમાં અસ્તિની ભ્રાંતિ થાય છે એટલે અસ્તિ દૃષ્ટિગોચર નથી થતી, ઓઝલ થઈ જાય છે नास्ति में अस्ति की भ्रांति होती है इसलिए अस्ति दृष्टिगोचर नहीं होता है, ओझल हो जाता है આ ૨૦ કળશ અને ગાથા ૧૪૨-૧૪૩-૧૪૪ સમયસારનો નિચોડ છે यह २० कलश और गाथा १४२-१४३-१४४ समयसार का निचोड़ है 'જાણનારો જણાય છે' - એવી જો ધારા જ્યારે ઉપડે છે, ત્યારે વિકલ્પ શાંત થાય છે, વિકલ્પને ખોરાક મળતો બંધ થઈ ગયો 'जाननहार जानने में आता है' - ऐसे जो धारा जब उठती है, तब विकल्प शांत होता है, विकल्प को खाना मीलना बंध हो गया है नास्ति से बात क्यों (किस कारण से) करता है? की अस्ति का अनुभव नहीं है, नास्ति का अनुभव है इसलिए नास्ति द्वारा अस्ति समझाते है! ભેદ છે - એમાં ભેદ દેખાતો નથી એવો અભેદ છે! भेद है - इसमें भेद दिखता नहीं है ऐसा अभेद है! નય માનસિકજ્ઞાન-મનનો ધર્મ છે; તે જ્ઞાનનો ધર્મ માને છે नय मानसिकज्ञान-मन का धर्म है; उसे ज्ञान का धर्म मानते है ઈન્દ્રીયજ્ઞાન નામ નિક્ષેપે જ્ઞાન કહેવાય, વાસ્તવમાં જ્ઞાન નથી! इंद्रियज्ञान नाम निक्षेप से ज्ञान कहलाता है, वास्तव में ज्ञान नहीं है!
LA493	LA493	આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાન અને જ્ઞાનનો સ્વભાવ આત્માને જાણવું आत्मा का स्वभाव ज्ञान और ज्ञान का स्वभाव आत्मा को जानना જ્ઞાન સ્વભાવી આત્માનો નિર્ણય કર્યો છે, એટલે શું? તે જ્ઞાન વડે કોને જાણવું? અને કેવી રીતે તે જણાય? એની આખી process (વિધિ) આમાં છે! ज्ञान स्वभावी आत्मा का निर्णय किया है, अर्थात् क्या? उस ज्ञान द्वारा किसको जानना? और किस प्रकार से वह जानने में आए? उसकी पूरी process (विधि) इसमें है! પરની સાથે ક્યાં સંબંધ છે? पर के साथ कहाँ संबंध है? પરોક્ષ અનુભૂતિ શું છે? परोक्ष अनुभूति क्या है? પરાશ્રિત નિર્ણય શું છે? સ્વાશ્રિત નિર્ણય શું છે? पराश्रित निर्णय क्या है? स्वाश्रित निर्णय क्या है? નિર્ણય, શું કામ પાયો છે? निर्णय, क्यों नींव है? નિર્ણય એટલે દ્રવ્યનો નિર્ણય કે પર્યાયનો નિર્ણય? निर्णय अर्थात द्रव्य का निर्णय या पर्याय का निर्णय? હું જાણનાર છું, હું કરનાર નથી; જાણનારો જણાય છે, ખરેખર પર જણાતું નથી - આ સૂત્રનો અદ્ભૂત ખુલાસો मैं जाननहार हूँ, मैं करनार नहीं हूँ; जाननहार जानने में आता है, वास्तव में पर जानने नहीं आता - इस सूत्र का अद्भुत स्पष्टीकरण થવા યોગ્ય થાય છે અને જાણનાર જણાય છે होने योग्य होता है और जाननहार जानने मे आता है કર્તા-કર્મ અધિકારનો નિચોડ कर्ता-कर्म अधिकार का निचोड़
LA494	LA494	ભેદ તો ભેદને પ્રસિદ્ધ કરે, ભેદ અભેદને કેવી રીતે પ્રસિદ્ધ કરે છે? भेद तो भेद को प्रसिद्ध करता है, भेद अभेद को कैसे प्रसिद्ध करता है? સાધનના ત્રણ પ્રકાર - ભિન્ન, ભેદરૂપ, અભેદરૂપ - તે શું છે? साधन के तीन प्रकार - भिन्न, भेदरूप, अभेदरूप - वह क्या है? સેટિકામાં એમ કહ્યું કે 'આત્મા આત્માને જાણે છે' એમાં સમ્યગ્દર્શન ન થાય તો આત્માને પરને જાણતાં ક્યારે સમ્યગ્દર્શન થશે? सेटिका में ऐसा कहा कि 'आत्मा आत्मा को जानता है' इसमें सम्यग्दर्शन नहीं होता, तो आत्मा को पर को जानने से कब सम्यग्दर्शन होगा? શ્રુતજ્ઞાનનો વિષય કેટલો - સ્વ અને પર બન્ને કે એકલો સ્વ? श्रुतज्ञान का विषय कितना - स्व और पर दोनों या अकेला स्व? ભાવશ્રુતજ્ઞાન અને દ્રવ્યશ્રુતજ્ઞાનમાં તફાવત શું છે? भावश्रुतज्ञान और द्रव्यश्रुतज्ञान में अंतर क्या है? નિશ્ચય શ્રુતકેવળી શું અને વ્યવહાર શ્રુતકેવળી શું? निश्चय श्रुतकेवली क्या है और व्यवहार श्रुतकेवली क्या है? ધ્યાન રાખજો - ભેદમાં સ્વપરપ્રકાશક હોય, અભેદમાં સ્વપરપ્રકાશક ના હોય, અભેદમાં સ્વપ્રકાશક જ હોય. ध्यान रखना - भेद में स्वपरप्रकाशक होता है, अभेद में स्वपरप्रकाशक नहीं होता, अभेद में स्वप्रकाशक ही होता है। જ્ઞાનના સામર્થ્યને બતાવે ત્યારે 'આહાહા' કરવા જેવુ નથી! ज्ञान के सामर्थ्य को बताते हैं तब 'आहाहा' करने जैसा नहीं है!
LA495	LA495	વ્યવહાર સવિકલ્પ દશામાં હોય કે નિર્વિકલ્પ દશામાં હોય? व्यवहार सविकल्प दशा में होता है या निर्विकल्प दशा में होता है? કયા જ્ઞાન વડે આત્મા અનુભવાય? અને તે જ્ઞાનનો વિષય સ્વ છે કે પર છે કે સ્વ-પર છે? किस ज्ञान के द्वारा आत्मा अनुभव में आता है? और वे ज्ञान का विषय स्व है या पर है या स्व-पर है? આત્માનું લક્ષ છૂટે નહિ, આત્મા જણાયા વિના રહે નહિ અને એમાં પરનો પ્રતિભાસ જણાય आत्मा का लक्ष छूटता नहीं, आत्मा ज्ञात हुए बिना रहेता नहीं और उसमें पर का प्रतिभास जानने में आता है નિર્વિકલ્પ જ્ઞાનમાં જ્ઞાન આત્મા-સન્મુખ છે પણ સવિકલ્પ દશામાં શું છે? निर्विकल्प ज्ञान में ज्ञान आत्मा-सन्मुख है लेकिन सविकल्प दशा में क्या है? મિથ્યાત્વ ગળવાની અને ટળવાની પ્રક્રિયા શું છે? मिथ्यात्व गलने की और टलने की प्रक्रिया क्या है? અસદ્ભૂત વ્યવહાર, સદ્ભૂત વ્યવહાર, નિશ્ચય असद्भूत व्यवहार, सद्भूत व्यवहार, निश्चय જ્ઞાનની પર્યાયનો નિશ્ચય, વ્યવહાર અને અજ્ઞાન શું છે? ज्ञानकी पर्याय का निश्चय, व्यवहार और अज्ञान क्या है? નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંદ પરમાર્થથી છે કે નહિ? निमित्त-नैमित्तिक संबंध परमार्थ से है या नहीं? જ્ઞાની થવું હોય તો કયા સંબંધને ઓળંગવા? ज्ञानी होना हो तो किन संबंधों को उलांघना? દર્પણનો દ્રંષ્ટાત, નમકનો દ્રંષ્ટાત दर्पण का दृष्टांत, नमक का दृष्टांत
LA496	LA496	આત્મા પરિણામને કરે અને ભોગવે? आत्मा परिणाम को करता और भोगता है? આત્મામાં રાગની પર્યાય થાય કે વીતરાગની પર્યાય થાય? आत्मा में राग की पर्याय होती है या वीतराग की पर्याय होती है? ચોખ્ખો આત્મા એટલે શું? चोखा (शुद्ध) आत्मा अर्थात् क्या? શાસ્ત્ર આત્માના જ્ઞાનમાં નિમિત્ત હોય? शास्त्र आत्मा के ज्ञान में निमित्त होता है? અભેદનો ભેદ એટલે જ્ઞાન કોને પ્રસિદ્ધ કરે છે? अभेद का भेद अर्थात् ज्ञान किसको प्रसिद्ध करता है? જિનવાણીના ૪ અનુયોગમાંથી દ્રવ્યાનુયોગ પર્યાયથી રહિત જીવ દેખાળે છે जिनवाणी के ४ अनुयोग में से द्रव्यानुयोग पर्याय से रहित जीव दिखाता है વ્યવહારને અંગીકાર ન કરવો એટલે શું? व्यवहार को अंगीकार न करना अर्थात् क्या? પ્રકાશ અને સૂર્યનો દ્રષ્ટાંત प्रकाश और सूर्य का દૃષ્ટાંત વ્યવહારના ૪ પ્રકાર: બુદ્ધિપૂર્વક રાગ આત્મામાં થાય છે? અબુદ્ધિપૂર્વક રાગ છે, પણ ખ્યાલમાં આવતો નથી, તે આત્મામાં થાય છે? જે જ્ઞાન રાગને જાણે છે તે આત્મામાં છે? જે જ્ઞાન આત્માને જાણે છે તે આત્મામાં છે? व्यवहार के ४ प्रकार: बुद्धिपूर्वक राग आत्मा में होता है? अबुद्धिपूर्वक राग है, मगर ख्याल में आता नहीं है, वह आत्मा में होता है? जो ज्ञान राग को जानता है वह आत्मा में है? जो ज्ञान आत्मा को जानता है वह आत्मा में है? પર્યાયમાં રાગ થાય તે કોને મને છે? पर्यायम में राग होता है वह किसको मानता है? સામાન્યને અવલોકતો અને વિશેષને નહિ અવલોકતો - તેનું કારણ શું? सामान्य को अवलोकता और विशेष को नहीं अवलोकता - इसका कारण क्या?
LA497	LA497	જ્ઞાની અને અજ્ઞાની પરિણામને કેવા રૂપે જાણે? ज्ञानी और अज्ञानी परिणाम को किस रूप से जानते हैं? પર્યાય દૃષ્ટિ એટલે શું? पर्याय द्रष्टि अर्थात् क्या? પેહેલા જ્ઞાનને સ્થાપવું અને પછી ઉથાપવું એટલે શું? पहला ज्ञान को स्थापित करना और पीछे उस्थापन करना अर्थात् क्या? વ્યવહાર જાણેલો પ્રયોજનવાન એટલે શું? व्यवहार जाना हुआ होता प्रयोजनवान अर्थात् क्या? ક્ષાયિકભાવ ઉત્પાદ થાય અને પછી દ્રવ્યમાં જાય છે? क्षायिकभाव उत्पाद होता है और फिर द्रव्य में जाता है? ક્ષાયિકભાવ પણ પર્યાયની સાથે સર્વથા તન્મય છે કે કથંચિત્, અને તેનું કારણ શું? क्षायिकभाव भी पर्याय के साथ सर्वथा तन्मय है या कथंचित्, और इसका कारण क्या? વ્યવહારનય શું કરાવે છે અને નિશ્ચયનય શું કરાવે છે? व्यवहारनय क्या कराता है और निश्चयनय क्या कराता है? શુદ્ધનયના કેટલા પ્રકાર છે અને કેમ? शुद्धनय के कितना प्रकार है और क्यों? શાસ્ત્રજ્ઞાનના ઉઘાડવાળો ઉપલી ગતિમાં જાય છે? शास्त्रज्ञान के उघाड़वाला ऊंची गति में जाता है? જ્ઞાન તે આત્મા - એ ભેદરૂપ વ્યવહારને કેમ અંગીકાર ના કરવો? ज्ञान वह आत्मा - यह भेदरूप व्यवहार को क्यों अंगीकार न करना? બે પ્રકારના સદભૂત વ્યવહાર કયા છે? दो प्रकार का सदभुत व्यवहार क्या हिय? 'વ્યવહાર અંગીકાર ન કરવો' એનો અર્થ શું? એ વ્યવહાર છે, તે આત્મા છે એમ કેમ ન માનવું? એ પર્યાયને કેમ આત્મા ન માનવો? 'व्यवहार अंगीकार न करना' का अर्थ क्या? यह व्यवहार है, वे आत्मा है ऐसा क्यों न मानना? वह पर्याय को क्यों आत्मा न मानना? જ્ઞાન તે આત્મા નથી તો આત્મા શું છે? ज्ञान वह आत्मा नहीं तो आत्मा क्या है? વ્યવહારનયની વ્યાખ્યા શું? નિશ્ચયનયની વ્યાખ્યા શું? व्यवहारनय की व्याख्या क्या? निश्चयनय की व्याख्या क्या? અજ્ઞાની અને જ્ઞાનીમાં તવફાવત. अज्ञानी और ज्ञानी में अंतर સ્વભાવ શું અને સંયોગ શું? स्वभाव क्या और संयोग क्या? કષાય કરવા યોગ્ય તો નથી પણ જાણવા યોગ છે? कषाय करना योग्य तो नहीं है मगर जानने योग्य है? પેહેલ ક્રોધને સ્થાપતો હતો, પછી ક્રોધને જાણનારા જ્ઞાનને સ્થાપએ છે. એ જે જ્ઞાન ક્રોધને જાણે છે તે જ્ઞાન નથી પણ અજ્ઞાન છે. पहेले क्रोध स्थापन करता था, पीछे क्रोध को जननेवाले ज्ञान को स्थापन करता है। यह जो ज्ञान क्रोध तो जनता है वह ज्ञान नहीं है अपितु अज्ञान है! ચોથો વ્યવહાર - જ્ઞાનની પર્યાય આત્માને જાણે છે, તે જ્ઞાનની પર્યાય આત્મા નથી चौथा व्यवहार - ज्ञान पर्याय आत्मा को जानती है। वह ज्ञान की पर्याय आत्मा नहीं है
LA498	LA498	કર્મનો સંબંધ છે ત્યારે આત્મા કર્મના સંબંધથી રહિત છે कर्म का संबंध है तब आत्मा कर्म के संबंध से रहित है કર્મનો સંબંધ છે, કર્મનો સંબંધ છે - તે વાત સાંભળી છે પણ કર્મનો સંબંધ નથી તે વાત તે સાંભળી નથી! कर्म का संबंध है, कर्म का संबंध है - वह बात सुनी है लेकिन कर्म का संबंध नहीं है वह बात तूने सुनी नहीं है। સૂર્યની પર્યાય સૂર્યમાં થાય, ઉદય એટલે પર્યાય. સૂર્યની બહાર સૂર્યની પર્યાય હોય નહિ. સૂર્યનો ઉદય સૂર્યમાં થાય, કર્મનો ઉદય કર્મમાં થાય, આત્માનો ઉદય આત્મામાં થાય - જાણવાની ક્રિયા થાય છે! सूर्य की पर्याय सूर्य में होती है, उदय यानि पर्याय। सूर्य के बाहर सूर्य की पर्याय नहीं होती। सूर्य का उदय सूर्य में होता है, कर्म का उदय कर्म में होता है, आत्मा का उदय आत्मा में होता ह - जानने की क्रय होती है! મિથ્યાત્વ ક્યાં થાય છે, આત્મામાં કે પર્યાયમાં? અજ્ઞાન ક્યાં થાય છે, આત્મામાં કે પર્યાયમાં? દુઃખ ક્યાં થાય છે, આત્મામાં કે પર્યાયમાં? मिथ्यात्व कहाँ होता है, आत्मा में कि पर्याय में? अज्ञान कहाँ होता है, आत्मा में कि पर्याय में? दुःख कहाँ होता है, आत्मा में कि पर्याय में? આત્માને જોવાનો અભ્યાસ કર! आत्मा को देखने का अभ्यास कर! પર તો અનંત કાળથી જોયું - શું હાથમાં આવ્યું? पर तो अनंत काल से देखा - क्या हाथ में आया? આત્માનું જ્ઞાન આત્માને જાણતું જ પ્રગટ થાય છે! સૂર્યનો પ્રકાશ સૂર્યને - દ્રવ્યને પ્રગટ કરતું પ્રસિદ્ધ થાય છે, એ મકાનને પ્રસિદ્ધ કરતું નથી. आत्मा का ज्ञान आत्मा को जानता ही प्रगट होता है! सूर्य का प्रकाश सूर्य को - द्रव्य को प्रगट करता हुआ प्रसिद्ध होता है, वह मकान को प्रसिद्ध नहीं करता है જાણવાયોગ્ય આત્મા છે તેથી જણાઈ જાય છે, જાણવાયોગ્ય ન હોય તો જણાય નહિ! કેમકે આત્મામાં જ્ઞેયત્વ નામની શક્તિ અને જ્ઞાનમાં જ્ઞાનત્વ નામની શક્તિ છે એટલે જ્ઞાનમાં જ્ઞેય અભેદપણે જણાય છે! ભેદથી સમજાવે છે, બાકી જ્ઞાન જુદું અને જ્ઞેય જુદું એમ પણ નથી! જે જ્ઞાન છે તે જ જ્ઞેય છે અને જે જ્ઞેય છે તે જ જ્ઞાન છે! આ તો આત્માના દર્શનની વાતો ચાલે છે, આત્માના દર્શન વિના ભવનો અંત કદી આવશે નહી जानने योग्य आत्मा है इसलिए जानने में आ जाता है, जानने योग्य नहीं होता तो जानने में न आते! क्योंकि आत्मा में ज्ञेयत्व नाम की शक्ति और ज्ञान में ज्ञानत्व नाम की शक्ति है इसलिए ज्ञान में ज्ञेय अभेदपने जानने में आता है। भेद से समझाते हैं, बाकी ज्ञान अलग और ज्ञेय अलग ऐसा भी नहीं है! जो ज्ञान है वही ज्ञेय है और जो ज्ञेय है वही ज्ञान है! यह तो आत्मा के दर्शन की बात चलती है, आत्मा के दर्शन बिना भव का अंत कभी नहीं आएगा આત્માનું જ્ઞાન આત્માને જાણે છે અને આત્મા એ જ્ઞાનમાં જણાયા કરે છે, એવું FUNCTION (ક્રિયા-પ્રક્રિયા) અનાદિ-અનંત છે, સ્વીકાર કરે એને અનુભવ થાય आत्मा का ज्ञान आत्मा को जानता है और आत्मा उस ज्ञान में जानने में आया रहता है, ऐसा FUNCTION (क्रिया-प्रक्रिया) अनादि-अनंत है, स्वीकार करे उसे अनुभव होता है સૂર્યના પ્રકાશમાં સૂર્ય પ્રસિદ્ધ થયા જ કરે છે; એમ આત્માનો જે વર્તમાન ઉપયોગ લક્ષણ છે, સામાન્ય લક્ષણ છે, એમાં જ્ઞયાક જણાઈ રહ્યો છે; પણ ભેદ છૂટી જાય તો શુદ્ધ ઉપયોગ થઈ જાય છે! જ્ઞાનમાં આત્મા જણાય છે, એટલો ભેદ છૂટે તો અનુભવ થાય છે! सूर्य के प्रकाश में सूर्य प्रसिद्ध होता ही रहता है; ऐसे आत्मा का जो वर्तमान उपयोग लक्षण है, सामान्य लक्षण है, उसमें ज्ञायक जानने में आ रहा है; परंतु भेद छूट जाय तो शुद्ध उपयोग हो जाता है! ज्ञान में आत्मा जानने मे आ रहा है, इतना भेद छूट जाय तो अनुभव होता है! જીવ વસ્તુ ચેતના લક્ષણથી જીવને જાણે છે (સમયસાર કળશ ટીકા, કળશ ૮), પરને જાણે છે એમ લખ્યું નથી! जीव वस्तु चेतना लक्षण से जीव को जानती है (समयसार कलश टीका, कलश ८), पर को जानती है ऐसा लिखा नहीं है! ભવાંતરનુ જો સ્પષ્ટ જ્ઞાન કોઈને થતું ન હોય તો આત્માનું સ્પષ્ટ જ્ઞાન પણ કોઈને થતું નથી! भवांतर का जो स्पष्ट ज्ञान किसी को होता न हो तो आत्मा का स्पष्ट ज्ञान भी किसी को नहीं होता!
LA499	LA499	એક સ્વપ્રકાશક અને ચાર પ્રકારના સ્વપરપ્રકાશક एक स्वप्रकाशक और चार प्रकार के स्वपरप्रकाशक સમ્યગ્જ્ઞાન કોને કહેવાઈ? સમ્યગ્જ્ઞાન કેમ પ્રગટ થાય? સમ્યગ્જ્ઞાન કેમ પ્રગટ થતું નથી? सम्यग्ज्ञान किसको कहेते है? सम्यग्ज्ञान कैसे प्रगट होता है? सम्यग्ज्ञान क्यों प्रगट नहीं होता है? અજ્ઞાન કેમ રહી ગયું? અજ્ઞાન કેમ દૂર થાય? अज्ञान क्यों रह गया? अज्ञान कैसे दूर होवे? આત્માનો અનુભવ કહો કે જ્ઞાનનો અનુભવ કહો, એક જ વાત છે - તે કેમ? કેમ કે આત્મા અને જ્ઞાન કથંચિત્ અભિન્ન છે, સર્વથા ભિન્ન નથી आत्मा का अनुभव कहो या ज्ञान का अनुभव कहो, एक ही बात है - वह क्यों? क्योंकि आत्मा और ज्ञान कथंचित् अभिन्न है, सर्वथा भिन्न नहीं है ઇંદ્રિયજ્ઞાન સર્વથા ભિન્ન, રાગ સર્વથા ભિન્ન, કર્મ-નોકર્મ સર્વથા ભિન્ન इंद्रियज्ञान सर्वथा भिन्न, राग सर्वथा भिन्न, कर्म-नोकर्म सर्वथा भिन्न પર્યાયનો ભેદ દેખાય ત્યાર સુધી (તે) પરદ્રવ્ય છે पर्याय का भेद दिखता है तहाँ तक ( वह) परद्रव्य है આત્મામાં આત્માને સ્થાપીને; ત્યાં 'આત્મામાં' એટલે શું? અને 'આત્માને' એટલે શું? आत्मा में आत्मा को स्थापकर; वहाँ 'आत्मा में' अर्थात क्या? और 'आत्मा को' अर्थात् क्या? ધ્યેય પૂર્વક જ્ઞેય ध्येय पूर्वक ज्ञेय ધ્યેય પણ ત્રિકાળી છે અને એક અપેક્ષાએ જ્ઞેય પણ ત્રિકાળી છે - એટલે શું? ध्येय भी त्रिकाली है और एक अपेक्षा से ज्ञेय भी त्रिकाली है - अर्थात् क्या? જે પોતાને જાણે છે તે પરને જાણતો નથી; અને જે પરને જાણે છે તે આત્માને જાણતો નથી - બે વિભાગ છે અંદરમાં जो स्वयं को जानता है वो पर को नहीं जानता है; और जो पर को जानता है वो आत्मा को नहीं जानता - दो विभाग है अंदर में આત્મા પરિણામનો કર્તા પણ નથી અને પરિણામનો જ્ઞાતા પણ નથી! आत्मा परिणाम का कर्ता भी नहीं है और परिणाम का ज्ञाता भी नहीं है! એક જ્ઞાનઘન, જ્ઞાનમય આત્મા છે; જ્ઞાન અને આત્મા જુદા નથી; લક્ષણ ભેદે ભેદ છે પણ વસ્તુ અખંડ વૃત્તિએ તો અભેદ એક છે एक ज्ञानघन, ज्ञानमय आत्मा है; ज्ञान और आत्मा अलग नहीं है; लक्षण भेद से भेद है परन्तु वस्तु अखंड वृत्ति से तो अभेद एक है શ્રુતજ્ઞાન પોતે જ આત્મા છે - કેમ 'જ' અને 'કથંચિત્' નહી? श्रुतज्ञान स्वयं ही आत्मा है क्यों 'ही' और 'कथंचित्' नहीं? નિશ્ચયનયના બે પ્રકાર - દદૃષ્ટિ પ્રધાન નિશ્ચયનય અને જ્ઞાન પ્રધાન નિશ્ચયનય निश्चयनय के दो प्रकार - द्रष्टि प्रधान निश्चयनय और ज्ञान प्रधान निश्चयनय દેખાય એક અને રહે જુદા! दिखें एक और रहें अलग! ગળપણની અનુભૂતિ તે જ સાકરની અનુભૂતિ છે. ગળપણના અનુભવ વિના સાકરની અનુભૂતિ ખોટી છે! मिठास की अनुभूति वही सक्कर की अनुभूति है। मिठास के अनुभव बिना सक्कर की अनुभूति झूठी है! સાકરની સન્મુખ થયું માટે સાકરનો અનુભવ અને પછી એમાં(થી) ગળપણ બહાર આવ્યું તો ગળપણનો અનુભવ થયો, તો ગળપણનો અનુભવ તે સાકરનો અનુભવ છે! शक्कर सन्मुख हुआ इसलिए शक्कर का अनुभव और फिर उसमें (से) मिठास बाहर आयी तो मिठास का अनुभव हुआ, तो मिठास का अनुभव वह शक्कर का अनुभव है! જણાતો (હતો) તો જ્ઞાયક, આબાળગોપાળ સૌને; પણ 'મને જણાતો નથી' એટલે તે જ્ઞાનનો તિરોભાવ થતો હતો! जानने में आता (था) तो ज्ञायक, आबालगोपाल सबको; परंतु 'मुझे जानने में नहीं आता' इसलिए उस ज्ञान का तिरोभाव होता था! તિરોભાવમાં જ્ઞાનનો અભાવ થયો છે? तिरोभाव में ज्ञान का अभाव हुआ है? જો જ્ઞાનની પર્યાયનો અભાવ થાય તો આત્માનો નાશ થઈ જાય! લક્ષણના નાશે લક્ષ્યનો નાશ થાય! यदि ज्ञान की पर्याय का अभाव हो जाये तो आत्मा का नाश हो जाय! लक्षण के नाश से लक्ष्य का नाश हो जाय! ઉપયોગ લક્ષણ છે અને ઉપયોગમાં આત્મા બધાને જણાય છે! उपयोग लक्षण है और उपयोग में आत्मा सबको जानने में आता है! પરોક્ષ અનુભવ કોને થાય? સમ્યકની સન્મુખ કોણ હોય? परोक्ष अनुभव किसे होता है? सम्यक् की सन्मुख कौन होता है? પરોક્ષ અનુભૂતિની વ્યાખ્યા શું? परोक्ष अनुभूति की व्याख्या क्या? ભાવેન્દ્રિય જ્ઞાન છે? भावेन्द्रिय ज्ञान है? છે જ્ઞેયનો (ઇંદ્રિયજ્ઞાનનો) અનુભવ અને માને છે જ્ઞાનનો અનુભવ તેથી જ્ઞાન અસ્ત થઈ જાય છે, ઉદય પામતું નથી! है ज्ञेय (इंद्रियज्ञान) का अनुभव और मानता है ज्ञान का अनुभव इसलिए ज्ञान अस्त हो जाता है; उदय को प्राप्त नहीं होता!
LA500	LA500	શ્રદ્ધાની, જ્ઞાનની અને ચારિત્રની પર્યાયમાં તફાવત અને સંધિ श्रद्धा की, ज्ञान की और चारित्र की पर्याय में अंतर और संधि ત્રણ વાત આવી, એક નિમિત્તનો સદ્ભાવ અને એક નિમિત્તનો અભાવ, અને નિમિત્તનો સદ્ભાવ પણ નહિ અને નિમિત્તનો અભાવ પણ નહિ, પણ નમકની પર્યાયનું પારિણામિકપણું જુઓ, એે પર્યાયનો સ્વભાવ છે. એમાં જાય તો ખારું, અને છુંતે તો ખારું - સંબંધ રહિત જ છે. નમકની પર્યાયનો સંબંધ થયો નથી માટે છૂટતો નથી, એમ આત્માની જ્ઞાનની પર્યાયનો પરની સાથે સંબંધ થયો નથી અને છુટતો નથી એવા સામાન્ય જ્ઞાનથી જો તો અનુભવ થશે! तीन बात आई, एक निमित्त का सद्भाव और निमित्त का अभाव, और निमित्त का सद्भाव भी नहीं और निमित्त का अभाव भी नहीं, किन्तु नमक की पर्याय का पारिणामिकपना देखो, वह पर्याय का स्वभाव है। उसमें जाये तो खारा, और छूते तो खारा - संबंध रहित ही है। नमक की पर्याय का संबंध हुआ नहीं है इसलिए छूटता नहीं है, ऐसे आत्मा की ज्ञान की पर्याय का पर के साथ संबंध हुआ नहीं है और छूटता नहीं है ऐसे सामान्य ज्ञान से देख तो अनुभव होगा! જે સામાન્ય જ્ઞાનનો તિરોભાવ થયો, તે સામાન્ય જ્ઞાનનો અભાવ ન થયો! જો સામાન્ય જ્ઞાનનો અભાવ થાય તો આવિર્ભાવ ન થાય, અને તિરોભાવ થયો છે માટે આવિર્ભાવ થઈ શકે છે! जिस सामान्य ज्ञान का तिरोभाव हुआ, उस सामान्य ज्ञान का अभाव नहीं हुआ! यदि सामान्य ज्ञान का अभाव हो जाये तो आविर्भाव नहीं हो सकता, और तिरोभाव हुआ है इसलिए आविर्भाव हो सकता है! અજ્ઞાની પણ જુએ છે તો પોતાની જ્ઞાનની પર્યાયને, (પર)જ્ઞેયને તો જોતો જ નથી! अज्ञानी भी देखता है तो अपनी ज्ञानकी पर्याय को, (पर)ज्ञेय को तो देखता ही नहीं है! જ્ઞાનાકાર તો રહ્યું પણ જ્ઞાનાકાર જ્ઞાન તિરોભૂત થઈ ગયું અને જ્ઞેયાકાર જ્ઞાનનો આવિર્ભાવ થયો. જ્ઞાનાકાર જ્ઞાનનો અભાવ થતો જ નથી! ज्ञानाकार तो रहा लेकिन ज्ञानाकार ज्ञान तिरोभूत हो गया और ज्ञेयाकार ज्ञान का आविर्भाव हुआ। ज्ञानाकार ज्ञान का अभाव होता ही नहीं है! છે જ્ઞાનનો સ્વભાવ - એકાકાર, જ્ઞાનાકાર है ज्ञान का स्वभाव - एकाकार, ज्ञानाकार સામાન્યનો આવિર્ભાવ અને વિશેષનો તિરોભાવ તે સાપેક્ષથી દેખાય છે, પર્યાયને નિરપેક્ષ જુઓ! सामान्य का आविर्भाव और विशेष का तिरोभाव वह सापेक्ष से दिखता है, पर्याय को निरपेक्ष देखो! નિરપેક્ષમાં આવ્યા વિના સાપેક્ષથી ગોથા ખાય છે! निरपेक्ष में आए बिना सापेक्ष से धोखा (चोट) खाता है! સામાન્યનો તિરોભાવ લખ્યું છે, અભાવ નથી લખ્યું! सामान्य का तिरोभाव लिखा है, अभाव नहीं लिखा! સામાન્યજ્ઞાનનો અભાવ થાય તો આત્માનો અભાવ થઈ જાય! सामान्यज्ञान का अभाव हो तो आत्मा का अभाव हो जाये! આત્માને જાણે અને પરને ન જાણે એવું એક જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે आत्मा को जाने और पर को न जाने ऐसा एक ज्ञान प्रगट होता है અસ્તિ-નાસ્તિ અનેકાંત ભેદજ્ઞાન પરક છે अस्ति-नास्ति अनेकांत भेदज्ञान परक है
AUD0001	AUD0001	चौथे गुणस्थान वाले को निर्विकल्प अवस्था के समय छठवाँ गुणस्थान वाले से विशेष आनंद होता होगा? ચોથા ગુણસ્થાન વાળાને નિર્વિકલ્પ અવસ્થાના સમયે છઠ્ઠા ગુણસ્થાનવાળા કરતાં વિશેષ આનંદ હોય?

Prav. No

Points / Questions

Oi115

जीव का परिणाम, विकार यानि विशेष कार्य पर्याय में, परिणाम में, अवस्था में, हालत में जो होता है; (૧) उसका हेतु कौन है? (૨) उसका निमित्तकारण कौन है? (૩)उसका उपादानकारण कौन है?
जो परिणाम प्रगट होता है और जाननेवाला जानता है। जाननेवाला कैसा जानता है?
मोक्ष का कारण आत्मा है यहाँ तक तो अनंत बार आया मगर सम्यग्दर्शन नहीं हुआ!!
आत्मा तीनों काल शुद्ध है। रमेशभाई ने कहा (कि) 'कुछ उसमें अनेकांत तो करो, अनेकांत करो - अर्थात् कथंचित् शुद्ध और कथंचित् अशुद्ध?’
... मेरी दशा में वीतरागभाव (होता है) उसका कारण भी मैं नहीं हूँ। यह क्या बात है?
सम्यग्दर्शन का कारण आत्मा है, यह कौनसे नय का कथन है?
निश्चयनय की आँख खोले तो-तो कोहिनूर नजर में आ जाये और निर्धन रहवे (नहीं)।
ऐसे परिणाम प्रगट होता है वो कर्ता का कर्म है - ऐसा माननेवाले को अंतर्दृष्टि नहीं होती है। वो तो ठीक! मगर परिणाम ज्ञेय तो है न? परिणाम जानना तो चाहिए न? परिणाम अवस्तु तो नहीं है न? ज्ञान का ज्ञेय तो है न?
ज्ञानी आहार के समय आहार को जानता है कि किसको जानता है?
नवों तत्त्वोंमें भूतार्थनयसे एक जीव ही, जीव 'ही', जीव ही प्रकाशमान है, और अजीव प्रकाशमान नहीं है।
परिणाम होने पर भी परिणाम का लक्ष नहीं है इसलिए परिणाम का प्रतिभास होने पर भी परिणाम उपयोगात्मक नहीं होता है, ज्ञायकभाव उपयोगात्मक हो जाता है!

Oi118

अब जब ये छठवाँ-सातवाँ गुणस्थान है तब कर्ता नहीं, कारयिता नहीं, अनुमोदक नहीं, कारण नहीं, (ऐसा) कहने की क्या जरूरत है?
હવે જ્યારે છઠ્ઠું-સાતમું ગૂણસ્થાન છે ત્યારે કર્તા નથી, કારયિતા નથી, અનુમોદક નથી, કારણ નથી, (એમ) કહેવાની શું જરૂરત છે?
आस्रव की उत्पत्ति नहीं होना उसका नाम त्याग है!
આશ્રવની ઉત્પત્તિ ન થવી એનું નામ ત્યાગ છે!
मिथ्यात्व का त्याग कब होता है?
મિથ્યાત્વનો ત્યાગ ક્યારે થાય?
ग्रहण पूर्वक त्याग
ગ્રહણ પૂર્વક ત્યાગ
पहले भेदज्ञान करना पड़ता है। भेदज्ञान करके अभेद का अनुभव करना पड़ता है। बाद में अनुभव के बाद भेदज्ञान (सहज ही) चलता है, बस
પહેલા ભેદજ્ઞાન કરવું પડે. ભેદજ્ઞાન કરીને અભેદનો અનુભવ કરવો પડે. પછી, અનુભવ થયા પછી ભેદજ્ઞાન (સહજ જ) ચાલ્યા કરે છે, બસ
जब शाम होती है तो हमको रोज रात्रि के जल का त्याग का भाव आता है। तो उसको सम्यक् रीति से कैसे करना चाहिए?
જ્યારે સાંજ પડે છે તો મને રોજ રાત્રિમાં પાણીના ત્યાગનો ભાવ આવે છે. તો એને સમ્યક રીતથી કેવી રીતે કરવું જોઈએ?
चारित्र के पाप का त्याग और पुण्य का ग्रहण, ऐसा जो विधि-विधान चलता है न, उसमें कर्ताबुद्धि हो जाती है
ચરિત્રના પાપનો ત્યાગ અને પુણ્યનો ગ્રહણ, એવી જે વિધિ-વિધાન ચાલે છે ને, એમાં કર્તાબુદ્ધિ થઈ જાય છે
आहार का ग्रहण करनेवाला मैं नहीं हूँ (और) त्याग करनेवाला (भी मैं नहीं हूँ)। त्याग-उपादान शून्यत्व शक्ति (आत्मा में) है
આહારના ગ્રહણ કરનેવાળો હું નથી (અને) ત્યાગ કરવાવાળો (પણ હું નથી). ત્યાગ-ઉપાદાન શૂન્યત્વ શક્તિ (આત્મામાં) છે
राग का मैं त्याग करूँ (ऐसा माने तो) उसमें धर्म का त्याग हो जाएगा!
રાગનો હું ત્યાગ કરું (એમ મને તો) એમાં ધર્મનો ત્યાગ થઈ જશે!
राग का करनेवाला भी नहीं हूँ, राग का धरनेवाला नहीं, राग का हरनेवाला नहीं और राग का जाननेवाला भी नहीं। मैं तो जाननहार को जानता हूँ।
રાગનો કરવાવાળો પણ હું નથી. રાગનો ધરવાવાળો નથી, રાગનો હરવાવાળો નથી અને રાગનો જાણવાવાળો પણ નથી. હું તો જાણનારને જાણું છું।
सच्चा ज्ञान तो, जिसका है ज्ञान उसको जाने
સાચું જ્ઞાન તો, જેનું છે જ્ઞાન એને જાણે
जहाँ तक अतीन्द्रिय आनंद का स्वाद नहीं आवे तहाँ तक ज्ञान हो गया, ऐसी भ्रांति नहीं करना
જ્યાં સુધી અતિન્દ્રય આનંદનો સ્વાદ ન આવે ત્યાં સુધી જ્ઞાન થઈ ગયું, એવી ભ્રાંતિ ન કરવી
कुंदकुंद भगवान ने अकर्ता दोनों जगह लिया। कर्ताबुद्धि छुड़ाने के लिए अकर्ता दिया और कर्ता का उपचार छुड़ाने के लिए (भी) अकर्ता दिया
કુંદકુંદ ભગવાને અકર્તા બન્ને જગ્યાએ લીધો. કરતાંબુદ્ધિ છોડવા માટે અકર્તા દીધો અને કર્તાનો ઉપચાર છોડાવા માટે (પણ) અકર્તા દીધો

Oi524

નિશ્ચયનય, વ્યવહારનય, પ્રમાણ, પ્રયોજનની સિદ્ધિ, પ્રમાણની સિદ્ધિ, હેય, ઉપાદેય, જ્ઞેય
દેવસેન આચાર્યએ નય ચક્ર કેમ લખ્યું? અને તે શું વાંચીને?
જેનાથી પ્રયોજનની સિદ્ધિ થાય તે નય છે બાકી બધી ખરેખર બહુ કહીએ તો કુનય છે! એટલે શુદ્ધનય એક જ છે
આત્મા શુદ્ધ-અશુદ્ધ નથી એટલે નય એક જ છે; આત્મા શુદ્ધ-અશુદ્ધ હોય તો બે નય હોય!
પ્રમાણમાથી જે નિશ્ચય નય કાઢે તે જીનવચનમાં કુશળ છે!
પ્રમાણને ઉપાદેય માને તે પશુ દ્રષ્ટી

Oi614

614

આત્મજ્ઞાનમાં રાગનો પ્રતિભાસ દેખીને ઉપચારથી એમ કહેવાય કે જ્ઞાની રાગને કરતો નથી, રાગને જાણે છે.હવે પ્રશ્ન છે આત્માનું જ્ઞાન રાગની સન્મુખ થઈને રાગને જાણે કે રાગથી વિમુખ થઈને ? (મુમુક્ષુ બાળક: રાગને જાણતો જ નથી.) એણે એવો જવાબ આપી દીધો કે રાગની સન્મુખ થઈને તો જ્ઞાન જાણે જ નહિ પણ રાગની વિમુખ રહીને પણ રાગને જાણે એવું સ્વરૂપ જ નથી.

Oi621

વસ્તુનો સ્વભાવ પરથી ઉત્પન્ન થઈ શકતો નથી એટલે જ્ઞાન જ્ઞેયને જાણતું નથી. વસ્તુનો સ્વભાવ પરને ઉત્પન્ન કરી શકતો નથી એટલે વસ્તુનો જે જ્ઞાન સ્વભાવ છે તે પરને જ્ઞેય બનાવી શકતું જ નથી. જ્ઞેયથી જ્ઞાન ન થાય અને જ્ઞેયનું જ્ઞાન ન થાય. ત્યારે જ્ઞાન કોનું થાય? જ્ઞાયકનું
આ એક લક્ષમાં રાખજો કે આત્માનું જ્ઞાન પરને જાણતું નથી. ઈન્દ્રિયજ્ઞાન પરને જાણે પણ એ જ્ઞાન મારું નથી. જેમ રાગથી આત્મા ભિન્ન છે તેમ ઈન્દ્રિયજ્ઞાનથી પણ ભગવાન આત્મા ભિન્ન છે. દેખે છતાં નહિ દેખતો

D024

Deep meaningful connection between Pravachansar Gatha 114 and Samaysar 320 Gatha
સમયસાર ગાથા ૩૨૦ અને પ્રવચનસાર ગાથા ૧૧૪ વચ્ચે માર્મિક સંધિ
समयसार गाथा 302 और प्रवचनसार गाथा ११४ की मार्मिक संधि

D040

દ્રષ્ટિના વિષયમાં પર્યાય સર્વથા અભાવ છે કે ગૌણ છે?
दृष्टि के विषय में पर्याय सर्वथा अभाव है या गौण है?

D044

Atmarthipanu & Jealousy
આત્માર્થીપણું અને ઈર્ષ્યા
आत्मार्थीपना और ईर्ष्या

D049

આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાન...( Samaysar Gatha 144)
आत्मा का स्वभाव ज्ञान... Samaysar Gatha 356-365
આત્માનું જ્ઞાન હોવાથી... ( Samaysar Gatha 144)
आत्मा का ज्ञान होने से... Samaysar Gatha 356-365

D055

પ્રમાણથી બહાર જવું નહિ અને પ્રમાણમાં અટકવું નહિ
प्रमाण से बाहर जाना नहीं और प्रमाण में अटकना नहीं
સવિકલ્પ પ્રમાણ, સવિકલ્પ નય, નિર્વિકલ્પ નય, નિર્વિકલ્પ પ્રમાણ
सविकल्प प्रमाण, सविकल्प नय, निर्विकल्प नय, निर्विकल्प प्रमाण

D057

આકર્તા - ધ્યેયના બોલ
अकर्ता - ध्येय के बोल

D058

સવિકલ્પ નિર્ણય હોવા છતાં પર્યાયમાં ભરતી અને ઓટ કેમ આવે છે?
सविकल्प निर्णय होने पर भी पर्याय में उतार- चढ़ाव क्यों आती है?
અનુભવ કેમ થતો નથી?
अनुभव क्यों नहीं होता?

D059

નિશ્ચયનય, શુદ્ધ નિશ્ચયનય, પરમ શુદ્ધ નિશ્ચયનય - એમાં શું તફાવત છે?
निश्चयनय, शुद्ध निश्चयनय, परम शुद्ध निश्चयनय - इनमें क्या अंतर है?
કર્તાનો દોષ કેવી રીતે ખડવો?
कर्ता का दोस कैसे निकालना?

D060

ધારણા વાળા અને અપૂર્વ પક્ષ વાળા વચ્ચે તફાવત શું?
धारणा वाले और अपूर्व पक्ष वाले के बीच में क्या अंतर है?

D061

ઉપદેશ બોધ અને સિદ્ધાંત બોધમાં તફાવત શું છે?
उपदेश बोध और सिद्धांत बोध में क्या अंतर है?

D062

પર્યાય દ્રવ્યમાંથી આવે છે - કઈ નયનું કથન છે?
पर्याय द्रव्य में से आती है - किस नय का कथन है?
પરદ્રવ્યના કર્તાકર્મપણાની માન્યતાને અજ્ઞાન કહીને એમ કહ્યું કે જે એવું માને તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે; ત્યાં આશંકા ઊપજે છે કે - આ મિથ્યાત્વાદિ ભાવો શી વસ્તુ છે? જો તેમને જીવના પરિણામ કહેવામાં આવે તો પહેલાં રાગાદિ ભાવોને પુદ્ગલના પરિણામ કહ્યા હતા તે કથન સાથે વિરોધ આવે છે; અને જો પુદ્ગલના પરિણામ કહેવામાં આવે તો જેમની સાથે જીવને કાંઈ પ્રયોજન નથી તેમનું ફળ જીવ કેમ પામે?
परद्रव्यके कर्ता-कर्मपनेकी मान्यताको अज्ञान कहकर यह कहा है कि जो ऐसा मानता है सो मिथ्यादृष्टि है; यहाँ आशंका उत्पन्न होती है कि - यह मिथ्यात्वादि भाव क्या वस्तु हैं ? यदि उन्हें जीवका परिणाम कहा जाये तो पहले रागादि भावोंको पुद्गलके परिणाम कहे थे उस कथनके साथ विरोध आता है; और यदि उन्हें पुद्गलके परिणाम कहे जाये तो जिनके साथ जीवको कोई प्रयोजन नहीं है उनका फल जीव क्यों प्राप्त करे?
પ્રમાણજ્ઞાન નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનય અને તેમના પ્રયોજન.
प्रमाणज्ञान, निश्चयनय और व्यवहारनय और उसका प्रोयोजन।
એક દ્રવ્યમાં, એક સત્ બીજા સત્ ને કરી શકે?
एक द्रव्य में, एक सत् दूसरे सत् तो कर सकता?

D063

'રાગ જણાય છે, તે મારો નથી' તો ઉપયોગ ફરશે?
'राग जानने में आते है, वह मेरा नहीं है' तो उपयोग फिरेगा?
ભેદજ્ઞાનની પ્રોસેસ
भेदज्ञान की प्रोसेस
જ્ઞાની પ્રમાણજ્ઞાનની મુખ્યતાથી કહે છે કે વ્યવહારનયની મુખ્યતાથી કહે છે કે નિશ્ચયનયની મુખ્યતાથી કહે છે કે જાણવાની મુખ્યતાથી કહે છે કે ઉપાદેયની મુખ્યતાથી કહે છે?
ज्ञानी प्रमाणज्ञान की मुख्यत से कहते है कि व्यवहारनय की मुख्यत से कहते है कि निश्चयनय की मुख्यत से कहते है कि जानने की मुख्यत से कहते है कि उपदेय की मुख्यत से कहते है कि ?

D064

સમ્યગદ્રષ્ટી અને મિથ્યાદ્રષ્ટીને પદાર્થના પ્રતિભાસમાં ફેર છે....
सम्यकद्रष्टि और मिथ्याद्रष्टि को पदार्थ का प्रतिभास में आंतर है। ...
અલિંગગ્રહણના બોલ
अलिंगग्रहण के बोल
અવ્યક્તના બોલ - વ્યક્ત પ્રત્યે ઉદાસ છે
अव्यक्त के बोल - व्यक्त प्रती उदास है

D066

આત્માની પ્રાપ્તિનો ઉપાય શું? અને આત્માનું સ્વરૂપ શું?
आत्मा की प्राप्ति का उपाय क्या है? और आत्मा का स्वरूप क्या है?
પ્રમાણથી એક સત્તા, નયથી બે સત્તા - એટલે શું?
प्रमाण से एक सत्ता, नय से दो सत्ता - अर्थात क्या?
એક સત્તમાં બીજા સત્તનો અભાવ છે - એટલે શું?
एक सत्त में दूसरा सत्त का अभाव है - अर्थात क्या?
હેય એટલે શું? ઉપાદેય એટલે શું?
हेय माने क्या? उपादेय माने क्या?
શું ગ્રહવું અને છોડવું શું?
क्या ग्रहणना और छोड़ना क्या?
વ્યવહારનયને ઉપાદેય કહ્યો છે - એટલે શું? (નિયમસાર ગાથા ૪૯)
व्यवहारनय को उपादेय कहा है - अर्थात क्या? (नियमसार गाथा ४९)
વ્યવહારનયને હેય કહ્યો છે એટલે શું? (નિયમસાર ગાથા ૫૦)
व्यवहारनय को कहा हेय है - अर्थात क्या? (नियमसार गाथा ५०)

D068

જ્ઞેયાકારજ્ઞાનનો આવિર્ભાવ થાય ત્યારે સામાન્યજ્ઞાનનો આવિર્ભાવ કે તિરોભાવ થાય?
ज्ञेयाकारज्ञान का आविर्भाव होता है तब सामान्यज्ञान का आविर्भाव या तिरोभाव होता है?
પ્રથમ આત્માને જાણવો એટલે શું?
प्रथम आत्मा को जानना - मतलब क्या?
ઉપાદેયપણે જાણવું એટલે શું?
उपादेयपने जानना - मतलब क्या?
અભ્યાસ વખતે શેનું લક્ષ રાખવું જોઈએ?
अभ्यास के समय किसका लक्ष रखना चाहिए?
ભેદોને કેવી રીતે જાણવા?
भेदों को किस प्रकार जानना?
પડવાના સ્થાન શું છે?
गिरने के स्थान क्या हैं?
શ્રદ્ધા કાર્ય છે અને જ્ઞાન કારણ છે કે જ્ઞાન કાર્ય છે અને શ્રદ્ધા કારણ છે?
श्रद्धा कार्य है और ज्ञान कारण है या ज्ञान कार्य है और श्रद्धा कारण है?

D070

આત્મજ્ઞાન એટલે શું?
आत्मज्ञान अर्थात् क्या?
શ્રદ્ધાન એટલે શું?
श्रद्धान अर्थात् क्या?
ચારિત્ર એટલે શું?
चारित्र अर्थात् क्या?
સુખ: કેવું હોય?
सुख: कैसा होता है?

D071

સ્વચ્છતા અને શુદ્ધતા
स्वच्छता और शुद्धता
કોની પર્યાયમાં સ્વ-પરપ્રકાશકપણું વર્તે અને ક્યારે?
किसकी पर्याय में स्व-परप्रकाशकपना वर्तता है और कब?
જ્ઞાન જ્ઞાનને જાણ્યા વગર દેહને જાણી શકે?
ज्ञान ज्ञान को जाने बिना देह को जान सकता है?
કથંચિત્ અભેદ એટલે શું?
कथंचित् अभेद का अर्थ क्या?

D072

ઉપયોગ કોને કહેવાય?
उपयोग किसे कहते हैं?
નિશ્ચય-વ્યવહારની સંધિ શું છે?
निश्चय-व्यवहार की संधि क्या है?
શુદ્ધનયના પક્ષના પ્રકાર
शुद्धनय के पक्ष के प्रकार
ભવ્યામૃતમાં જિનસેન આચાર્યે ૧૦૮ ગાથા લખી, પછી કેવો આશીર્વાદ આપ્યો?
भव्यामृत में जिनसेन आचार्य ने १०८ गाथा लिखी, फिर कैसा आशीर्वाद दिया?

D073

ઈન્દ્રિયજ્ઞાન આત્માને જાણી શકતું નથી
इन्द्रियज्ञान आत्मा को नहीं जान सकता।
રાગ કરે છે એટલે થાય છે?
राग करता है इसलिए होता है?
સદ્ભૂત અને અસદ્ભૂત વ્યવહાર
सद्भूत और असद्भूत व्यवहार
અસદ્ભૂત વ્યવહારનો નિષેધ કેવી રીતે થાય?
असद्भूत व्यवहार का निषेध कैसे होता है?
આત્મા આત્માને જાણે છે એમાં સાધ્યની સિદ્ધિ નથી તો હું રાગને જાણું છું તેમા કેવી રીતે હોય?
आत्मा आत्मा को जानता है इसमें साध्य की सिद्धि नहीं है तो मैं राग को जानता हूँ इसमें कैसे हो सकती है?
જ્ઞાનનું લક્ષણ શું છે?
ज्ञान का लक्षण क्या है?

D074

બંધનું લક્ષણ શું?
बंध का लक्षण क्या है?
કષાયના બે પ્રકાર
कषाय के दो प्रकार
આત્માની પ્રાપ્તિ માટે અનુકૂળ નિમિત્ત શું છે?
आत्मा की प्राप्ति के लिए अनुकूल निमित्त क्या है?

D075

દર્પણનો દ્રષ્ટાંત
दर्पण का दृष्टान्त
કાકરોલી તળાવનો દ્રષ્ટાંત
काकरोली तालाब का दृष्टान्त

D079

અંદરના અને બહારના વિશ્વનો કર્તા હું નથી. બહારના વિશ્વનો કર્તા તો હું નથી, બહારના વિશ્વનો જ્ઞાતા કહેવું તે પણ વ્યવહાર છે! અંદરના વિશ્વનો જ્ઞાતા કહેવો તે પણ વ્યવહાર છે! જ્ઞાયકનો જ્ઞાતા કહેવો તે ભેદરૂપ વ્યવહાર છે. જ્ઞાયક તો જ્ઞાયક છે તે નિશ્ચય છે.
अंदर का और बाहर विश्व का करता मै नहीं हूँ। बाहर का विश्व का करता तो नहीं हूँ, बाहर का विश्व का ज्ञाता कहना वो भी व्यवहार है! अंदर का विश्व का ज्ञाता कहना वो भी व्यवहार है! और ज्ञायक का ज्ञाता कहना वो भेदरूप व्यवहार है। ज्ञायक सो ज्ञायक है वो निश्चय है।
સ્વ-પરપ્રકાશકમાં જાણવાની મુખ્યતા છે, સ્વપ્રકાશકમાં ઉપાદેયની મુખ્યતા છે
स्व-परप्रकाशक में जानने की मुख्यत है, स्व-प्रकाशक में उपादे की मुख्यत है

LA009

કર્મ રાગનો કર્તા છે? જીવ રાગનો કર્તા છે? જીવ જ્ઞાનનો કર્તા છે? ...?.
क्या कर्म राग का कर्ता है? क्या जीव राग का कर्ता है? क्या जीव ज्ञान का कर्ता है? ...?..

LA009a

કર્તાકર્મ અધિકારનો પ્રયોજન શું છે?
कर्ताकर्म अधिकार का प्रयोजन क्या है?
શું જ્ઞાયકના બે રૂપ છે?
क्या ज्ञायक के दो रूप हैं?
દ્રવ્યનું લક્ષણ છે તે જ પરિણામનું લક્ષણ છે - આ લક્ષણ શું છે?
द्रव्य का लक्षण है वही परिणाम का लक्षण है - यह लक्षण क्या है?

LA009b

તાદાત્મ્ય 'થાય છે' કે 'છે' કે '...'?
तादात्म्य 'होता है' या 'है' या '...'?
નિશ્ચયથી અભેદ અને વ્યવહારથી અભેદ એટલે શું?
निश्चय से अभेद और व्यवहार से अभेद मतलब क्या?
કયા જ્ઞાનમાં સ્યાદ્વાદનો અભાવ છે?
किस ज्ञान में स्याद्वाद का अभाव है?
પ્રગટ થઈને તાદાત્મ્ય થાય છે કે તાદાત્મ્યરૂપે જ પ્રગટ થાય છે?
प्रगट होकर तादात्म्य होता है या तादात्म्यरूप ही प्रगट होता है?
જ્ઞાન ક્રિયા કેમ સ્વભાવભૂત છે? ज्ञान क्रिया क्यों स्वभावभूत है?
કર્તા-કર્મ એક જ દ્રવ્યમાં હોય અને જ્ઞાતા-જ્ઞેય પણ એક જ દ્રવ્યમાં હોય - એનું કારણ શું છે?
कर्ता-कर्म एक ही द्रव्य में होता है और ज्ञाता-ज्ञेय भी एक ही द्रव्य में होता है - इसका कारण क्या है?

LA010

જો દ્રવ્યકર્મ જ્ઞાનરૂપે પરિણમે તો આત્મા ક્રોધરૂપે પરિણમે - સિદ્ધાંત
यदि द्रव्यकर्म ज्ञानरूप परिणमे तो आत्मा क्रोधरूप परिणमे - सिद्धांत
કેવું સ્વાંગ પહેરીને સમયસાર વાંચવું
कैसा स्वांग पहनकर समयसार पढ़ना?

LA064

કર્તા-કર્મ, નિમિત-નૈમિતિક, જ્ઞાતા-જ્ઞેય એક દ્રવ્યમાં હોય
कर्ता-कर्म, निमित-नैमितिक, ज्ञाता-ज्ञेय एक द्रव्य में होता है
કર્તા-કર્મ અને નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંધોને કેમ ઓળંગવા?
कर्ता-कर्म और निमित्त-नैमित्तिक संबंधों को कैसे उलांघना?
જ્ઞાતા-જ્ઞેય સંબંધને કેમ ઓળંગવું?
ज्ञाता-ज्ञेय संबंध को कैसे उलांघना?
સમયસાર ગાથા ૧-૬ સંક્ષેપમાં
समयसार गाथा १-६ संक्षेप में
सिद्धांत - व्यवहार का निषेध वो ही निश्चय की प्राप्ति का उपाय है
સિદ્ધાંત - વ્યવહારનો નિષેધ તે જ નિશ્ચયની પ્રાપ્તિનો ઉપાય છે
સવિકલ્પ પ્રમાણ, સવિકલ્પ નય, નિર્વિકલ્પ નય, નિર્વિકલ્પ પ્રમાણ
सविकल्प प्रमाण, सविकल्प नय, निर्विकल्प नय, निर्विकल्प प्रमाण।

LA480

રાગ ખરેખર ક્યાં થાય છે? - માત્ર 15 મિનિટમાં ન્યાય-લોજિકથી સમજવાની રીત!
राग वास्तव में कहाँ होता है? - मात्र १५ मिनट में न्याय-लॉजिक से समझनेकी रीत!
Where does Raag really happen? - In only 15 minutes Understand with logic
કેવી રીતે થાય છે?
कैसे होता है?
How does it happen?
એનું ફળ/result શું છે?
उसका फल/result क्या होता है?
What is its result?
એને ટાળવાનો ઉપાય શું છે?
इससे बचने का उपाय क्या है?
What is the method to prevent it?
'મિથ્યાતવાદિ ભાવોના જ્ઞાન સમયે'
'मिथ्यातवादी भावों के ज्ञान के समय'
'At the time of knowing false-belief etc states'
સ્ફટિકનો દ્રષ્ટનાંત
स्फटिक का द्रष्टांत
crystal example

LA481

સમયસાર એટલે શું?
समयसार माने क्या?
સ્વદ્રવ્ય, સ્વક્ષેત્ર, સ્વકાળ, સ્વભાવ એટલે શું?
स्वद्रव्य, स्वक्षेत्र, स्वकाल, स्वभाव का अर्थ क्या है?
પરદ્રવ્ય, પરક્ષેત્ર, પરકાળ, પરભાવ એટલે શું?
परद्रव्य, परक्षेत्र, परकाल, परभाव का अर्थ क्या है?

LA482

સ્વદ્રવ્યની પ્રતીતિ કેવી રીતે થાય?
स्वद्रव्य की प्रतीति कैसे हो शकता है?
'કોઈ મિથ્યાદષ્ટિ જીવ એવો છે કે જે વસ્તુને દ્રવ્યરૂપ મને છે, પર્યાયરૂપ નથી માનતો' (સમયસાર કળશ ૨૫૩) - તો શું આ વાક્યનો અર્થ તે ધ્રુવ-ધ્યેયને મને છે કે આ વાક્યનો અર્થ કંઈક જુદો છે?
कोई मिथ्या दष्टी जीव ऐसा है जो वस्तु को द्रवरूप मानता है, पर्याय रूप नहीं मानता है' (समयसार कलश २५३) - तो क्या इस वाक्य का अर्थ वह ध्रुव-ध्येय को मानता है या इस वाक्य का अर्थ कुछ और है?
જ્ઞેયાકાર જ્ઞાનનો આવિર્ભાવ અનુભવ પહેલા પાપ છે, પછી પુણ્ય છે પણ ધર્મ તો નથી - એટલે શું?
ज्ञेयाकर ज्ञान का आविर्भाव अनुभव के पहले पाप है, बाद में पुण्य है मगर धर्म तो नहीं है -इसका अर्थ क्या है?
પ્રતિભાસ શબ્દ સ્વદ્રવ્ય અને પરદ્રવ્યની ભિન્નતા વાચક છે - એટલે શું?
प्रतिभास शब्द स्वद्रव्य और परद्रव्य की भिन्नतावाचक है -इसका अर्थ क्या है?
સ્વતંત્રપણે જે જીવ વિચાર કરતો હશે તો શું થશે?
स्वतंत्र रूप से जो जीव विचार करता होगा तो क्या होगा?

LA484

પર જણાતું નથી - તેમા લોક-અલોક જણાઈ જાય છે? તે કેવી રીતે?
पर जानने में नहीं आता - इसमे लोक-अलोक जनित जाता है? वह कैसे?
પરને જાણતો પણ નથી અને પર જાણતું પણ નથી - પહેલા બન્ને લઈ લેવું; પછી પરને જાણતો નથી રહેશે અને પર જણાય જશે.
पर को जनता भी नहीं है और पर जानने में भी नहीं आता - पहले दोनों ले लेना; फिर पर को जनता नहीं है रहेगा और पर जानने में आ जाएगा।
(૧) ભુતાર્થનયથી નવ(તત્ત્વ)ને જાણે તો સમ્યગદર્શન; એમ (૨) ધ્યેયનું અવલંબન લ્યે તો સામ્યગદર્શન; અને (૩) જ્ઞેય જેવુ છે એવું અરિહંતની સાથે મેળવીને જાણે તો સામ્યગદર્શન. (૧: સમયસાર ગાથા ૧૩; ૨: સમયસાર ગાથા ૧૧; ૩: પ્રવચનસાર ગાથા ૮૦ & સમયસાર ગાથા ૧૮૧-૧૮૩)
(१) भूतहार्थनय से नौ(तत्त्व) को जाने तो सम्यगदर्शन; ऐसे (२) ध्येय का अवलंबन ले तो सम्यगदर्शन; और (३) ज्ञेय जैसा है ऐसा अरिहंत की साथ मिलान करके जाने तो सम्यगदर्शन। (१: समयसार गाथा १३; २: समयसार गाथा ११; ३: प्रवचनसार गाथा ८० & समयसार गाथा १८१-१८३)

LA486

નિશ્ચય મોક્ષમાર્ગમા ભેદ દેખાતો નથી - કેમ કે નિશ્ચય મોક્ષમર્ગ પર્યાય નથી - તે આત્મા છે.
निश्चय मोक्षमर्ग में भेद दिखता नहीं है - क्यों की निश्चय मोक्षमर्ग पर्याय नहीं है - वह आत्मा है।
અભેદમા જ અનુભવ થાય છે, અભેદમા શ્રેણી આવે છે, અભેદમા કેવળજ્ઞાન થાય, અભેદમા સિદ્ધ થઈ જાય છે.
अभेद में ही अनुभव होता है, अभेद में श्रेणी आती है, अभेद में केवलज्ञान होता है, अभेद में सिद्ध हो जाता है।
ધ્યેયમાં ગુણભેદ નથી અને જ્ઞેયમાં પર્યાયભેદ દેખાતો નથી.
ध्येय में गुणभेद नहीं है और ज्ञेय में पर्यायभेद दिखता नहीं है।
કેવળજ્ઞાનના દર્શનનું કારણ!
केवलज्ञान का दर्शन का कारण!
પર્યાયનો જે ભેદ છે તે ઉપાદેય તો નહી, ઉપાદેપણે જાણવા લાયક નથી, હેયપણે જાણવા લાયક નથી, જ્ઞેયપણે પણ જાણવા લાયક નથી - કોઈ અપેક્ષાએ જાણવા લાયક જ નથી! જાણવા લાયક હોય તો એક સામાન્ય દ્રવ્ય ત્રિકાળી છે, બસ!
पर्याय का जो भेद है वह उपादेय तो नहीं, उपादेयपने जानने लायक नहीं है, हेयपने जानने लायक नहीं है, ज्ञेयपने भी जानने लायक नहीं है - कोई अपेक्षा से जानने लायक है ही नहीं! जानने लायक हो तो एक सामान्य द्रव्य त्रिकाली है, बस!
બુદ્ધિનો વિષય છે તે જ્ઞાનનો વિષય નથી પણ ભ્રાંતિ થઈ ગઈ છે કે 'તે જ્ઞાનનો વિષય છે'!
बुद्धि का विषय है वह ज्ञान का विषय नहीं है परंतु भ्रांति हो गई है की 'वह ज्ञान का विषय है'!
પાંચ મહાવ્રત બુદ્ધિનો વિષય છે! તારું જ્ઞાન તને જાણવાનું છોડીને એને જાણવા જાય તો આત્માનો નાશ થાય!
पंच महाव्रत बुद्धि का विषय है! तेरा ज्ञान तेरे को जानने को छोड़ कर के उसको जानने जावे तो आत्मा का नाश हो जाता है!
નવતત્ત્વના ભેદ બુદ્ધિનો વિષય છે.
नौतत्त्व का भेद बुद्धि का विषय है।
પર્યાયમાં પર્યાયથી જુઓ તો વિકારનો ગ્રહણ-ત્યાગથી શૂન્ય છે અને દ્રવ્યથી જુઓ તો નિર્વિકારી પર્યાયના ગ્રહણ-ત્યાગથી શૂન્ય છે!
पर्याय में पर्याय से देखो तो विकार का ग्रहण-त्याग से शून्य है और द्रव्य से देखो तो निर्विकारी पर्याय का ग्रहण-त्याग से शून्य है!
નવતત્ત્વનું જ્ઞાન હોય તો જ્ઞાન નવતત્ત્વરૂપે થઈ જાય!
नौतत्त्व का ज्ञान हो तो ज्ञान नौतत्त्वरूप हो जाएगा!
પરિણામને ભુતાર્થ નયથી જાણે તો કર્તાબુદ્ધિ છૂટે, અને પરિણામને બુદ્ધિનો વિષય માને-જાણે તો જ્ઞાતાબુદ્ધિ છૂટે!
परिणाम को भूतार्थ नय से जाने तो कर्ताबुद्धि छूटे, और परिणाम को बुद्धि का विषय माने-जाने तो ज्ञाताबुद्धि छूटे!
ગુરુદેવનો મહિમા!
गुरुदेव का महिमा!
બુદ્ધિ જ્ઞાનથી શૂન્ય છે! બુદ્ધિમા જ્ઞાન નથી, જ્ઞાનમાં બુદ્ધિ નથી.
बुद्धि ज्ञान से शून्य है! बुद्धि में ज्ञान नहीं है, ज्ञान में बुद्धि नहीं है.

LA488

પદાર્થની સિદ્ધિ = આગમ પદ્ધતિ; પ્રયોજનની સિદ્ધિ = અધ્યાત્મ પદ્ધતિ
पदार्थ की सिद्धि = आगम पद्धति; प्रयोजन की सिद्धि = अध्यात्म पद्धति
'પરને જાણે છે' એમ કહેવું તે અસદભૂત વ્યવહાર છે; એટલે જૂઠો વ્યવહાર છે. એટલે જાણતો નથી અને 'જાણે છે' એમ કહેવું એનું નામ અસદભૂત વ્યવહાર છે
'पर को जानता है' ऐसा कहना वह असदभूत व्यवहार है; अर्थात् झूठा व्यवहार है। इसलिए जानता नहीं है और 'जानता है' ऐसे कहना इसका नाम असदभूत व्यवहार है
સાધક આત્મા નિર્મળ પર્યાયને કરે છે તે વ્યવહાર છે - એટલે શું?
साधक आत्मा निर्मल पर्याय को कर्ता है वह व्यवहार है - अर्थात् क्या?
સાધક આત્મા વિકારી-અવિકારી પર્યાયને વ્યવહારે જાણે છે, એટલે શું?
साधक आत्मा विकारी-अविकार पर्याय को व्यवहार से जानता है, अर्थात् क्या?
બધાને જ્ઞાનની પર્યાય એવી પ્રગટ થાય છે કે જેમા આત્મા જણાય છે. એ પર્યાય આત્માને જાણે છે એમ ઢળતી પર્યાય દેખાય છે - આ વાત practical (પ્રાયોગિક) છે!
सबको ज्ञान की पर्याय ऐसी प्रगट होती है की जिसमे आत्मा जानने में आता है। वह पर्याय आत्मा को जानती है ऐसी झुकती पर्याय दिखती है - यह बात practical (प्रायोगिक) है
વસ્તુ સ્વભાવ પરથી ઉત્પન્ન થતો નથી, વસ્તુ સ્વભાવ પરને ઉત્પન્ન કરી શકતો નથી; જ્ઞેયથી જ્ઞાન ના થાય અને જ્ઞેયનું જ્ઞાન ના થાય!
वस्तु स्वभाव पर से उत्पन्न होता नहीं है, वस्तु स्वभाव पर को उत्पन्न कर शकता नहीं है; ज्ञेय से ज्ञान नहीं होता और ज्ञेय का ज्ञान नहीं होता!
'હું પરને જાણું છું' તે બાધક છે સમ્યગજ્ઞાન (ઉત્પન્ન થવા)મા
'मैं पर को जनता हूँ' वह बाधक है साम्यागज्ञान (उतपन होने) मे
શક્તિ ઉપાદાન છે, શક્તિની વ્યક્તિ પણ ઉપાદાન છે - એટલે નિમિતની અપેક્ષા ના હોય; નિમિતની અપેક્ષા લ્યો તો ઉપાદાન રહેતુ નથી, નૈમિતિક થઈ જાય! નૈમિતિક થાય તો પરાધીન થઈ જાય! આ મૂળ વાત છે જૈનદર્શનની!
शक्ति उपादान है, शक्ति की व्यक्ति भी उपादान है - इसलिए निमित की अपेक्षा होती नहीं; निमित की अपेक्षा लो तो उपादान रहेता नहीं, नैमितिक हो जाता है! नैमितिक हो जावे तो पराधीन हो जावे! यह मूल बात है जैनदर्शन कि
નૈમિતિક જોવાનું બંધ કરી દ્યો, ઉપાદાનથી જુઓ!
नैमितिक देखना बंध कर दो, उपादान से देखो!
દ્રવ્ય ઉપર દ્રષ્ટી જાય એનું નામ પુરુષાર્થ છે
द्रव्य ऊपर द्रष्टि हो इसका नाम पुरुषार्थ है
જ્ઞાનનો વિષય અભેદ એકાકાર એક જ વસ્તુ છે અનાદિ-અનંત છે - સ્વીકાર કરે એને સમ્યગદર્શન તો થાય પણ ત્વરાએ મોક્ષ થાય!
ज्ञान का विषय अभेद एकाकार एक ही वस्तु है अनादि-अनंत है - स्वीकार करे उसको सम्यग्दर्शन तो हो जावे मगर त्वरा से मोक्ष हो जावे
આત્માના જ્ઞાનનો વિષય એકલો આત્મા જ છે
आत्मा का ज्ञान का विषय अकेला आत्मा ही है

LA489

VyvharNu Vyakhyan; વ્યવહારનું વ્યાખ્યાન; व्यवहार का व्याख्यान
વસ્તુસ્વભાવ પર વડે ઉત્પન્ન કરી શકાતો નથી તેમ જ વસ્તુસ્વભાવ પરને ઉત્પન્ન કરી શકતો નથી
वस्तु स्वभाव पर द्वारा उत्पन्न कर शकता नहीं है वेसे ही वस्तु स्वभाव पर को उत्पन्न कर शकता नहीं है
સ્વભાવ જેને ખ્યાલમાં છે, તે નિમિત-નૈમિતિક સંબંધથી જુએ છતાં પણ તેને ભ્રાંતિ થતી નથી
स्वभाव जिसको ख्याल में है, वह निमित-नैमितिक संबंध से दिखे फिर भी उनको भ्रांति नहीं होती
નિશ્ચય લક્ષમાંથી છૂટી જાય છે, તેને વ્યવહાર સત્યાર્થ લાગ્યા વિના રહેતો નથી!
निश्चय लक्ष में से छूट जाता है, उसको व्यवहार सत्यार्थ लगे बिना नहीं रहता!
નિમિતનો સદભાવ હો કે નિમિતનો અભાવ હો તો પણ ઉપાદાન પોતાના સ્વભાવે પરિણમે છે
निमित का सदभाव हो की निमित का अभाव को तो भी उपादान अपने स्वभावरूप परिणामते है
વ્યવહારના યોગમાં નિશ્ચયમાં ફેર પડતો નથી
व्यवहार के योग में निश्चय में फेर नहीं पड़ता
નિમિત અકિંચિતકર છે. ઉપાદાનમાં, સ્વશક્તિમાં નિમિત કંઈ પણ કરી શકતું નથી
निमित अकिंचितकर है। उपादान मे, स्वशक्ति में निमित कुछ भी नहीं कर शकते
નિમિત-નૈમિતિક સંબંધ દેખીને કર્તા-કર્મની ભ્રાંતિ થઈ જાય છે, એટલે વ્યવહાર સાચો લાગે એનું નામ અજ્ઞાન
निमित-नैमितिक संबंध देखकर कर्ता-कर्म की भ्रांति हो जाती है, इसलिए व्यवहार सच लगता है उसका नाम अज्ञान है
નિર્વિકલ્પ ધ્યાનમાં તો જ્ઞાન આત્માને જાણે છે પણ સવિકલ્પદશામાં પણ જ્ઞાન આત્માને જ જાણે છે. સવિકલ્પદશામાં જ એને ઉપચાર આવે છે પરને જાણવાનો - એ ઉપચાર છે તે ખોટો છે; તે વ્યવહાર જ્યારે ખોટો લાગે ત્યારે નિશ્ચય સાચો લાગે! ત્યારે બે દ્રવ્યની ભિન્નતા થઈ જાશે!
निर्विकल्प ध्यान में तो ज्ञान आत्मा को जनता है मगर सविकल्प दशा में भी ज्ञान आत्मा को ही जनता है। सविकल्प दशा में ही उसको उपचार आता है पर को जानने का - वह उपचार है वह गलत है; ते व्यवहार जब गलत लगे तब निश्चय सच लगे! तब दो द्रव्य की भिन्नता हो जाएगी!
વ્યવહારનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજે તો ભ્રાંતિ મટી જાય અને અનુભવ થઈ જાય!
व्यवहार का यथार्थ स्वरूप समजे तो भ्रांति मीट हो जाता है और अनुभव हो जाता है!
આખા જગતને નિમિત ઉપર દ્રષ્ટી છે એટલે નિમિતના યોગમાં જ્ઞાની જાણવા મુશ્કેલ થઈ પડે છે કેમ કે નિમિતનો યોગ તો છે! નિમત ઉપર દ્રષ્ટી હોય તે જ્ઞાનીનું સ્વરૂપ ઓળખી શકતો નથી, જ્ઞાની અંદરમાં શું કરતો હશે તેને ખબર ના પડે!
सारा जगत को निमित ऊपर द्रष्टि है इसलिए निमित का योग में ज्ञानी जानना मुश्किल हो जाता है क्योंकि निमित का योग तो है! निमित ऊपर द्रष्टि हो वह ज्ञान का स्वरूप पहचान नहीं कर शकता, ज्ञानी अंदर में क्या करता होगा उसको खबर न पड़ता
જે જ્ઞાનમાં જ્ઞાયક જણાય જ રહ્યો છે તે જ્ઞાનમા પર છે નહી અને પર જણાતું જ નથી; એટલે તે જ્ઞાન એકદમ નિશંક થઈ જાય છે કે એમાં તો એકલો આત્મા જ છે તો પછી આત્માને જ જાણે, એમાં બીજું કઈં આવે જ નહિ - તે જ્ઞાનની સ્વચ્છતા ઉપર નિશંકતા હોવી જોઈએે, ત્યારે જ્ઞાન ત્રિકાળી ઉપાદાન તરફ ઢળતું દેખાય, પછી ઢળી જાય!
जो ज्ञान में ज्ञायक जानने में आ रहा है वह ज्ञान में पर है नहीं है और पर जानने में आता ही नथी; ओसलिए वह ज्ञान एकदम निशंक हो जाता है की उसमे तो अकेला आत्मा ही है तो फिर आत्मा को जानता ही है, उसमे दूसरा कुछ आता ही नहीं - वह ज्ञान की स्वच्छता पर निशंकता होना चाहिए, तब ज्ञान त्रिकाली उपादान तरफ ढलता दिखे, फिर ढल जाता है!
'જાણનારો જણાઈ છે' - દિવ્યધ્વનિમાં આવેલી વાત છે
'जाननहार जानने में आता है' - दिव्यध्वनि में आई हुई बात है
થવા યોગ્ય થાય છે ત્યારે પણ જાણનારો જણાઈ છે, થવા યોગ્ય થાય છે તે જણાતું નથી
होने योग्य होता है तब भी जाननहार जानने में आता है, होने योग्य होता है वह जानने में नहीं आता

LA490

જ્ઞાનીની સવિકલ્પદશા અને નિર્વિકલ્પદશામાં શું તફાવત છે?
ज्ञानी की स्वीकल्पदशा और निर्विकल्पदशा में क्या अंतर है?
મુનિનું લક્ષણ શું છે?
मुनि का लक्षण क्या है?
ચોથા ગુણસ્થાનવાળાની અને સાતમાં ગુણસ્થાનવાળાની નિર્વિકલ્પદશામાં શું તફાવત છે?
चौथे गुणस्थानवाले की और सातवें गुणस्थानवाले की निर्विकल्पदशा में क्या अंतर है?
અપરિણામીની દૃષ્ટિ કરતાં પરિણામી જાણી લીધો!
अपरिणामी की द्रष्टि करने पर परिणामी जान लिया!
એક સમયસારના બે રૂપ, ઉત્પાદ-વ્યયથી રહિત પણ સમયસાર અને ઉત્પાદ-વ્યયથી સહિત પણ સમયસાર
एक समयसार के दो रूप, उत्पाद-व्यय से रहित भी समयसार और उत्पाद-व्यय से सहित भी समयसार
આત્મામાં સ્યાદવાદનો અભાવ છે પણ અનુભવ જ્ઞાનમાં સ્યાદવાદનો સદ્ભાવ છે
आत्मा में स्याद्वाद का अभाव હૈ मगर अनुभव ज्ञान में स्याद्वाद का सद्भाव है
અનેકાંત એટલે ઉત્પાદ-વ્યવ-ધ્રુવ ત્રણ ધર્મો આત્મામાં છે, સમય એક છે
अनेकांत अर्थात् उत्पाद-व्यय-ध्रुव तीनों धर्म आत्मा में हैं, समय एक है
આચાર્ય ભગવાનની સાથે-સાથે કેવી રીતે ચાલવું?
आचार्य भगवान की साथ-साथ किस प्रकार से चलना?

LA491

જ્ઞેયથી તો જ્ઞાન ના થાય પણ જ્ઞાનનું જ્ઞેય પર ન થઈ જાય
ज्ञेय से तो ज्ञान नहीं होता मगर ज्ञान का ज्ञेय पर नहीं हो जाता
કુંદકુંદાચાર્ય અને અમૃતચંદ્રાચાર્ય
कुंदकुंदाचार्य और अमृतचंद्राचार्य
૩૭૩-૩૮૨ની ગાથાઓનો મહીમા અને તેની ટીકા કેમ ગૂઢ લખી? વિચાર કરશે તો સમજાશે!
३७३-३८२ गाथा की महिमा और उसकी टीका क्यों गूढ़ लिखी? विचार करेगा तो समझेगा!
જ્ઞાતા-જ્ઞેય એક પદાર્થમાં હોય, બે પદાર્થો વચે જ્ઞાતા-જ્ઞેય ના હોય
ज्ञाता-ज्ञेय एक पदार्थ में होता है, दो पदार्थों के बीच ज्ञाता-ज्ञेय नहीं होता
જેટલી વ્યવહારની વાતો, તે બધી અભૂતાર્થ
जितनी व्यवहार की बातें, वे सब अभूतार्थ
પર્યાય દ્રવ્ય આશ્રિત હોય, પર્યાય પર આશ્રિત ના હોય
पर्याय द्रव्य आश्रित होती है, पर्याय पर आश्रित नहीं होती
નિશ્ચયની વાત સાચી છે અને વ્યવહારની વાત જૂઠી છે, એમ લે તો તારું કામ થશે
निश्चय की बात सच्ची है और व्यवहार की बात झूठा है, ऐसा ले तो तेरा काम होगा
સાધક થવા માટેની વાત હોય એમાં એકલું નિશ્ચય હોય, વ્યવહાર ના લ્યે સાથે
साधक होने के लिए बात हो उसमे अकेला निश्चय होता है, व्यवहार साथ नहीं लेते
આ સત્ય સમજતો નથી અને વ્યવહારને ઊભો કરે છે - વ્યવહાર ઊભો થાય છે એટલે નિશ્ચય હાથમાં આવતો નથી - આ એક ભૂલ થઈ ગઈ છે
यह सत्य समझता नहीं है और व्यवहार को खड़ा करता है - व्यवहार खड़ा होता है इसलिए निश्चय हाथ मे आता नहीं है - यह एक भूल हो गई है
નિશ્ચય વિના વ્યવહાર હોતો જ નથી!
निश्चय बिना व्यवहार होता ही नहीं!
બાપુજી કહેતા હતા કે વ્યવહાર ના હોત તો શાસ્ત્ર ભરાત જ નહિ, નિશ્ચયની વાત તો અનુભવગમ્ય છે, એક અપેક્ષાએ વચનાતીત છે. હું જ્ઞાયક છું અને જ્ઞાયક મને જણાય છે, બસ!
बापूजी कहते थे की व्यवहार नहीं होता तो शास्त्र भरते ही नहीं, निश्चयकी बात तो अनुभवगम्य है, एक अपेक्षा से वचनातीत है। मैं ज्ञायक हूँ और ज्ञायक मुझे जानने में आता है, बस!
(૧) ઈન્દ્રિયજ્ઞાન પરને જાણે છે એટલે 'હું પરને જાણું છું' તે સ્થૂલ ભૂલ છે; અને (૨) અતીન્દ્રિયજ્ઞાનમાં પ્રતિભાસ થાય છે પરનો, એમ જાણીને પણ કહે કે 'હું પરને જાણું છું', તે પ્રતિભાસનો આવિર્ભાવ કરે છે તે સૂક્ષ્મ ભૂલ છે
(१) इंद्रियज्ञान पर को जानता है इसलिए 'मैं पर को जनता हूँ' वह स्थूल भूल है; (२) अतीन्द्रियज्ञान में पर का प्रतिभास होता है, ऐसा जानकर भी कहता है की 'मैं पर को जनता हूँ', वह प्रतिभास का आविर्भाव करता है वह सूक्ष्म भूल है
આપણે ચર્ચા કરીએ તો ચોખ્ખું થાય.
हम चर्चा करें तो स्पष्ट होवे
આત્માનું જ્ઞાન આત્માથી થાય છે તેથી જ્ઞાન આત્માને જ જાણે છે! ઈન્દ્રિયજ્ઞાનને કરતો નથી માટે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન વડે પરને જાણતો નથી
आत्मा का ज्ञान आत्मा से होता है इसलिए ज्ञान आत्मा को ही जानता है! इंद्रियज्ञान को करता नहीं है इसलिए इंद्रियज्ञान द्वारा पर को जानता नहीं है
પોતાના કર્મ વડે પોતાને જાણે - પોતાના જ્ઞાનથી પોતાને જાણે
अपने कर्म द्वारा अपने को जाने - अपने ज्ञान से अपने को जाने
પોતાનું જ્ઞાન પોતાનું કર્મ છે તેથી જાણનારો પોતે કર્તા અને જણાયો પણ પોતે માટે કર્મ છે
अपना ज्ञान अपना कर्म है इसलिए जाननहार स्वयं कर्ता है और ज्ञात भी स्वयं हुआ इसलिए कर्म है
બાકી બીજા શું તર્ક કરે છે એમાં આપણે ચડી જાઈએ ને, તો આપણું અહિત થઈ જાય!
बाकी दूसरा तर्क क्या करता है उसमे हम चढ़ जावे न, तो अपना अहित हो जाए

LA492

નાસ્તિમાં અસ્તિની ભ્રાંતિ થાય છે એટલે અસ્તિ દૃષ્ટિગોચર નથી થતી, ઓઝલ થઈ જાય છે
नास्ति में अस्ति की भ्रांति होती है इसलिए अस्ति दृष्टिगोचर नहीं होता है, ओझल हो जाता है
આ ૨૦ કળશ અને ગાથા ૧૪૨-૧૪૩-૧૪૪ સમયસારનો નિચોડ છે
यह २० कलश और गाथा १४२-१४३-१४४ समयसार का निचोड़ है
'જાણનારો જણાય છે' - એવી જો ધારા જ્યારે ઉપડે છે, ત્યારે વિકલ્પ શાંત થાય છે, વિકલ્પને ખોરાક મળતો બંધ થઈ ગયો
'जाननहार जानने में आता है' - ऐसे जो धारा जब उठती है, तब विकल्प शांत होता है, विकल्प को खाना मीलना बंध हो गया है
नास्ति से बात क्यों (किस कारण से) करता है? की अस्ति का अनुभव नहीं है, नास्ति का अनुभव है इसलिए नास्ति द्वारा अस्ति समझाते है!
ભેદ છે - એમાં ભેદ દેખાતો નથી એવો અભેદ છે!
भेद है - इसमें भेद दिखता नहीं है ऐसा अभेद है!
નય માનસિકજ્ઞાન-મનનો ધર્મ છે; તે જ્ઞાનનો ધર્મ માને છે
नय मानसिकज्ञान-मन का धर्म है; उसे ज्ञान का धर्म मानते है
ઈન્દ્રીયજ્ઞાન નામ નિક્ષેપે જ્ઞાન કહેવાય, વાસ્તવમાં જ્ઞાન નથી!
इंद्रियज्ञान नाम निक्षेप से ज्ञान कहलाता है, वास्तव में ज्ञान नहीं है!

LA493

આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાન અને જ્ઞાનનો સ્વભાવ આત્માને જાણવું
आत्मा का स्वभाव ज्ञान और ज्ञान का स्वभाव आत्मा को जानना
જ્ઞાન સ્વભાવી આત્માનો નિર્ણય કર્યો છે, એટલે શું? તે જ્ઞાન વડે કોને જાણવું? અને કેવી રીતે તે જણાય? એની આખી process (વિધિ) આમાં છે!
ज्ञान स्वभावी आत्मा का निर्णय किया है, अर्थात् क्या? उस ज्ञान द्वारा किसको जानना? और किस प्रकार से वह जानने में आए? उसकी पूरी process (विधि) इसमें है!
પરની સાથે ક્યાં સંબંધ છે?
पर के साथ कहाँ संबंध है?
પરોક્ષ અનુભૂતિ શું છે?
परोक्ष अनुभूति क्या है?
પરાશ્રિત નિર્ણય શું છે? સ્વાશ્રિત નિર્ણય શું છે?
पराश्रित निर्णय क्या है? स्वाश्रित निर्णय क्या है?
નિર્ણય, શું કામ પાયો છે?
निर्णय, क्यों नींव है?
નિર્ણય એટલે દ્રવ્યનો નિર્ણય કે પર્યાયનો નિર્ણય?
निर्णय अर्थात द्रव्य का निर्णय या पर्याय का निर्णय?
હું જાણનાર છું, હું કરનાર નથી; જાણનારો જણાય છે, ખરેખર પર જણાતું નથી - આ સૂત્રનો અદ્ભૂત ખુલાસો
मैं जाननहार हूँ, मैं करनार नहीं हूँ; जाननहार जानने में आता है, वास्तव में पर जानने नहीं आता - इस सूत्र का अद्भुत स्पष्टीकरण
થવા યોગ્ય થાય છે અને જાણનાર જણાય છે
होने योग्य होता है और जाननहार जानने मे आता है
કર્તા-કર્મ અધિકારનો નિચોડ
कर्ता-कर्म अधिकार का निचोड़

LA494

ભેદ તો ભેદને પ્રસિદ્ધ કરે, ભેદ અભેદને કેવી રીતે પ્રસિદ્ધ કરે છે?
भेद तो भेद को प्रसिद्ध करता है, भेद अभेद को कैसे प्रसिद्ध करता है?
સાધનના ત્રણ પ્રકાર - ભિન્ન, ભેદરૂપ, અભેદરૂપ - તે શું છે?
साधन के तीन प्रकार - भिन्न, भेदरूप, अभेदरूप - वह क्या है?
સેટિકામાં એમ કહ્યું કે 'આત્મા આત્માને જાણે છે' એમાં સમ્યગ્દર્શન ન થાય તો આત્માને પરને જાણતાં ક્યારે સમ્યગ્દર્શન થશે?
सेटिका में ऐसा कहा कि 'आत्मा आत्मा को जानता है' इसमें सम्यग्दर्शन नहीं होता, तो आत्मा को पर को जानने से कब सम्यग्दर्शन होगा?
શ્રુતજ્ઞાનનો વિષય કેટલો - સ્વ અને પર બન્ને કે એકલો સ્વ?
श्रुतज्ञान का विषय कितना - स्व और पर दोनों या अकेला स्व?
ભાવશ્રુતજ્ઞાન અને દ્રવ્યશ્રુતજ્ઞાનમાં તફાવત શું છે?
भावश्रुतज्ञान और द्रव्यश्रुतज्ञान में अंतर क्या है?
નિશ્ચય શ્રુતકેવળી શું અને વ્યવહાર શ્રુતકેવળી શું?
निश्चय श्रुतकेवली क्या है और व्यवहार श्रुतकेवली क्या है?
ધ્યાન રાખજો - ભેદમાં સ્વપરપ્રકાશક હોય, અભેદમાં સ્વપરપ્રકાશક ના હોય, અભેદમાં સ્વપ્રકાશક જ હોય.
ध्यान रखना - भेद में स्वपरप्रकाशक होता है, अभेद में स्वपरप्रकाशक नहीं होता, अभेद में स्वप्रकाशक ही होता है।
જ્ઞાનના સામર્થ્યને બતાવે ત્યારે 'આહાહા' કરવા જેવુ નથી!
ज्ञान के सामर्थ्य को बताते हैं तब 'आहाहा' करने जैसा नहीं है!

LA495

વ્યવહાર સવિકલ્પ દશામાં હોય કે નિર્વિકલ્પ દશામાં હોય?
व्यवहार सविकल्प दशा में होता है या निर्विकल्प दशा में होता है?
કયા જ્ઞાન વડે આત્મા અનુભવાય? અને તે જ્ઞાનનો વિષય સ્વ છે કે પર છે કે સ્વ-પર છે?
किस ज्ञान के द्वारा आत्मा अनुभव में आता है? और वे ज्ञान का विषय स्व है या पर है या स्व-पर है?
આત્માનું લક્ષ છૂટે નહિ, આત્મા જણાયા વિના રહે નહિ અને એમાં પરનો પ્રતિભાસ જણાય
आत्मा का लक्ष छूटता नहीं, आत्मा ज्ञात हुए बिना रहेता नहीं और उसमें पर का प्रतिभास जानने में आता है
નિર્વિકલ્પ જ્ઞાનમાં જ્ઞાન આત્મા-સન્મુખ છે પણ સવિકલ્પ દશામાં શું છે?
निर्विकल्प ज्ञान में ज्ञान आत्मा-सन्मुख है लेकिन सविकल्प दशा में क्या है?
મિથ્યાત્વ ગળવાની અને ટળવાની પ્રક્રિયા શું છે?
मिथ्यात्व गलने की और टलने की प्रक्रिया क्या है?
અસદ્ભૂત વ્યવહાર, સદ્ભૂત વ્યવહાર, નિશ્ચય
असद्भूत व्यवहार, सद्भूत व्यवहार, निश्चय
જ્ઞાનની પર્યાયનો નિશ્ચય, વ્યવહાર અને અજ્ઞાન શું છે?
ज्ञानकी पर्याय का निश्चय, व्यवहार और अज्ञान क्या है?
નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંદ પરમાર્થથી છે કે નહિ?
निमित्त-नैमित्तिक संबंध परमार्थ से है या नहीं?
જ્ઞાની થવું હોય તો કયા સંબંધને ઓળંગવા?
ज्ञानी होना हो तो किन संबंधों को उलांघना?
દર્પણનો દ્રંષ્ટાત, નમકનો દ્રંષ્ટાત
दर्पण का दृष्टांत, नमक का दृष्टांत

LA496

આત્મા પરિણામને કરે અને ભોગવે?
आत्मा परिणाम को करता और भोगता है?
આત્મામાં રાગની પર્યાય થાય કે વીતરાગની પર્યાય થાય?
आत्मा में राग की पर्याय होती है या वीतराग की पर्याय होती है?
ચોખ્ખો આત્મા એટલે શું?
चोखा (शुद्ध) आत्मा अर्थात् क्या?
શાસ્ત્ર આત્માના જ્ઞાનમાં નિમિત્ત હોય?
शास्त्र आत्मा के ज्ञान में निमित्त होता है?
અભેદનો ભેદ એટલે જ્ઞાન કોને પ્રસિદ્ધ કરે છે?
अभेद का भेद अर्थात् ज्ञान किसको प्रसिद्ध करता है?
જિનવાણીના ૪ અનુયોગમાંથી દ્રવ્યાનુયોગ પર્યાયથી રહિત જીવ દેખાળે છે
जिनवाणी के ४ अनुयोग में से द्रव्यानुयोग पर्याय से रहित जीव दिखाता है
વ્યવહારને અંગીકાર ન કરવો એટલે શું?
व्यवहार को अंगीकार न करना अर्थात् क्या?
પ્રકાશ અને સૂર્યનો દ્રષ્ટાંત
प्रकाश और सूर्य का દૃષ્ટાંત
વ્યવહારના ૪ પ્રકાર:
- બુદ્ધિપૂર્વક રાગ આત્મામાં થાય છે?
- અબુદ્ધિપૂર્વક રાગ છે, પણ ખ્યાલમાં આવતો નથી, તે આત્મામાં થાય છે?
- જે જ્ઞાન રાગને જાણે છે તે આત્મામાં છે?
- જે જ્ઞાન આત્માને જાણે છે તે આત્મામાં છે?
व्यवहार के ४ प्रकार:
- बुद्धिपूर्वक राग आत्मा में होता है?
- अबुद्धिपूर्वक राग है, मगर ख्याल में आता नहीं है, वह आत्मा में होता है?
- जो ज्ञान राग को जानता है वह आत्मा में है?
- जो ज्ञान आत्मा को जानता है वह आत्मा में है?
પર્યાયમાં રાગ થાય તે કોને મને છે?
पर्यायम में राग होता है वह किसको मानता है?
સામાન્યને અવલોકતો અને વિશેષને નહિ અવલોકતો - તેનું કારણ શું?
सामान्य को अवलोकता और विशेष को नहीं अवलोकता - इसका कारण क्या?

LA497

જ્ઞાની અને અજ્ઞાની પરિણામને કેવા રૂપે જાણે?
ज्ञानी और अज्ञानी परिणाम को किस रूप से जानते हैं?
પર્યાય દૃષ્ટિ એટલે શું?
पर्याय द्रष्टि अर्थात् क्या?
પેહેલા જ્ઞાનને સ્થાપવું અને પછી ઉથાપવું એટલે શું?
पहला ज्ञान को स्थापित करना और पीछे उस्थापन करना अर्थात् क्या?
વ્યવહાર જાણેલો પ્રયોજનવાન એટલે શું?
व्यवहार जाना हुआ होता प्रयोजनवान अर्थात् क्या?
ક્ષાયિકભાવ ઉત્પાદ થાય અને પછી દ્રવ્યમાં જાય છે?
क्षायिकभाव उत्पाद होता है और फिर द्रव्य में जाता है?
ક્ષાયિકભાવ પણ પર્યાયની સાથે સર્વથા તન્મય છે કે કથંચિત્, અને તેનું કારણ શું?
क्षायिकभाव भी पर्याय के साथ सर्वथा तन्मय है या कथंचित्, और इसका कारण क्या?
વ્યવહારનય શું કરાવે છે અને નિશ્ચયનય શું કરાવે છે?
व्यवहारनय क्या कराता है और निश्चयनय क्या कराता है?
શુદ્ધનયના કેટલા પ્રકાર છે અને કેમ?
शुद्धनय के कितना प्रकार है और क्यों?
શાસ્ત્રજ્ઞાનના ઉઘાડવાળો ઉપલી ગતિમાં જાય છે?
शास्त्रज्ञान के उघाड़वाला ऊंची गति में जाता है?
જ્ઞાન તે આત્મા - એ ભેદરૂપ વ્યવહારને કેમ અંગીકાર ના કરવો?
ज्ञान वह आत्मा - यह भेदरूप व्यवहार को क्यों अंगीकार न करना?
બે પ્રકારના સદભૂત વ્યવહાર કયા છે?
दो प्रकार का सदभुत व्यवहार क्या हिय?
'વ્યવહાર અંગીકાર ન કરવો' એનો અર્થ શું? એ વ્યવહાર છે, તે આત્મા છે એમ કેમ ન માનવું? એ પર્યાયને કેમ આત્મા ન માનવો?
'व्यवहार अंगीकार न करना' का अर्थ क्या? यह व्यवहार है, वे आत्मा है ऐसा क्यों न मानना? वह पर्याय को क्यों आत्मा न मानना?
જ્ઞાન તે આત્મા નથી તો આત્મા શું છે?
ज्ञान वह आत्मा नहीं तो आत्मा क्या है?
વ્યવહારનયની વ્યાખ્યા શું? નિશ્ચયનયની વ્યાખ્યા શું?
व्यवहारनय की व्याख्या क्या? निश्चयनय की व्याख्या क्या?
અજ્ઞાની અને જ્ઞાનીમાં તવફાવત.
अज्ञानी और ज्ञानी में अंतर
સ્વભાવ શું અને સંયોગ શું?
स्वभाव क्या और संयोग क्या?
કષાય કરવા યોગ્ય તો નથી પણ જાણવા યોગ છે?
कषाय करना योग्य तो नहीं है मगर जानने योग्य है?
પેહેલ ક્રોધને સ્થાપતો હતો, પછી ક્રોધને જાણનારા જ્ઞાનને સ્થાપએ છે. એ જે જ્ઞાન ક્રોધને જાણે છે તે જ્ઞાન નથી પણ અજ્ઞાન છે.
पहेले क्रोध स्थापन करता था, पीछे क्रोध को जननेवाले ज्ञान को स्थापन करता है। यह जो ज्ञान क्रोध तो जनता है वह ज्ञान नहीं है अपितु अज्ञान है!
ચોથો વ્યવહાર - જ્ઞાનની પર્યાય આત્માને જાણે છે, તે જ્ઞાનની પર્યાય આત્મા નથી
चौथा व्यवहार - ज्ञान पर्याय आत्मा को जानती है। वह ज्ञान की पर्याय आत्मा नहीं है

LA498

કર્મનો સંબંધ છે ત્યારે આત્મા કર્મના સંબંધથી રહિત છે
कर्म का संबंध है तब आत्मा कर्म के संबंध से रहित है
કર્મનો સંબંધ છે, કર્મનો સંબંધ છે - તે વાત સાંભળી છે પણ કર્મનો સંબંધ નથી તે વાત તે સાંભળી નથી!
कर्म का संबंध है, कर्म का संबंध है - वह बात सुनी है लेकिन कर्म का संबंध नहीं है वह बात तूने सुनी नहीं है।
સૂર્યની પર્યાય સૂર્યમાં થાય, ઉદય એટલે પર્યાય. સૂર્યની બહાર સૂર્યની પર્યાય હોય નહિ. સૂર્યનો ઉદય સૂર્યમાં થાય, કર્મનો ઉદય કર્મમાં થાય, આત્માનો ઉદય આત્મામાં થાય - જાણવાની ક્રિયા થાય છે!
सूर्य की पर्याय सूर्य में होती है, उदय यानि पर्याय। सूर्य के बाहर सूर्य की पर्याय नहीं होती। सूर्य का उदय सूर्य में होता है, कर्म का उदय कर्म में होता है, आत्मा का उदय आत्मा में होता ह - जानने की क्रय होती है!
મિથ્યાત્વ ક્યાં થાય છે, આત્મામાં કે પર્યાયમાં? અજ્ઞાન ક્યાં થાય છે, આત્મામાં કે પર્યાયમાં? દુઃખ ક્યાં થાય છે, આત્મામાં કે પર્યાયમાં?
मिथ्यात्व कहाँ होता है, आत्मा में कि पर्याय में? अज्ञान कहाँ होता है, आत्मा में कि पर्याय में? दुःख कहाँ होता है, आत्मा में कि पर्याय में?
આત્માને જોવાનો અભ્યાસ કર!
आत्मा को देखने का अभ्यास कर!
પર તો અનંત કાળથી જોયું - શું હાથમાં આવ્યું?
पर तो अनंत काल से देखा - क्या हाथ में आया?
આત્માનું જ્ઞાન આત્માને જાણતું જ પ્રગટ થાય છે! સૂર્યનો પ્રકાશ સૂર્યને - દ્રવ્યને પ્રગટ કરતું પ્રસિદ્ધ થાય છે, એ મકાનને પ્રસિદ્ધ કરતું નથી.
आत्मा का ज्ञान आत्मा को जानता ही प्रगट होता है! सूर्य का प्रकाश सूर्य को - द्रव्य को प्रगट करता हुआ प्रसिद्ध होता है, वह मकान को प्रसिद्ध नहीं करता है
જાણવાયોગ્ય આત્મા છે તેથી જણાઈ જાય છે, જાણવાયોગ્ય ન હોય તો જણાય નહિ! કેમકે આત્મામાં જ્ઞેયત્વ નામની શક્તિ અને જ્ઞાનમાં જ્ઞાનત્વ નામની શક્તિ છે એટલે જ્ઞાનમાં જ્ઞેય અભેદપણે જણાય છે! ભેદથી સમજાવે છે, બાકી જ્ઞાન જુદું અને જ્ઞેય જુદું એમ પણ નથી! જે જ્ઞાન છે તે જ જ્ઞેય છે અને જે જ્ઞેય છે તે જ જ્ઞાન છે! આ તો આત્માના દર્શનની વાતો ચાલે છે, આત્માના દર્શન વિના ભવનો અંત કદી આવશે નહી
जानने योग्य आत्मा है इसलिए जानने में आ जाता है, जानने योग्य नहीं होता तो जानने में न आते! क्योंकि आत्मा में ज्ञेयत्व नाम की शक्ति और ज्ञान में ज्ञानत्व नाम की शक्ति है इसलिए ज्ञान में ज्ञेय अभेदपने जानने में आता है। भेद से समझाते हैं, बाकी ज्ञान अलग और ज्ञेय अलग ऐसा भी नहीं है! जो ज्ञान है वही ज्ञेय है और जो ज्ञेय है वही ज्ञान है! यह तो आत्मा के दर्शन की बात चलती है, आत्मा के दर्शन बिना भव का अंत कभी नहीं आएगा
આત્માનું જ્ઞાન આત્માને જાણે છે અને આત્મા એ જ્ઞાનમાં જણાયા કરે છે, એવું FUNCTION (ક્રિયા-પ્રક્રિયા) અનાદિ-અનંત છે, સ્વીકાર કરે એને અનુભવ થાય
आत्मा का ज्ञान आत्मा को जानता है और आत्मा उस ज्ञान में जानने में आया रहता है, ऐसा FUNCTION (क्रिया-प्रक्रिया) अनादि-अनंत है, स्वीकार करे उसे अनुभव होता है
સૂર્યના પ્રકાશમાં સૂર્ય પ્રસિદ્ધ થયા જ કરે છે; એમ આત્માનો જે વર્તમાન ઉપયોગ લક્ષણ છે, સામાન્ય લક્ષણ છે, એમાં જ્ઞયાક જણાઈ રહ્યો છે; પણ ભેદ છૂટી જાય તો શુદ્ધ ઉપયોગ થઈ જાય છે! જ્ઞાનમાં આત્મા જણાય છે, એટલો ભેદ છૂટે તો અનુભવ થાય છે!
सूर्य के प्रकाश में सूर्य प्रसिद्ध होता ही रहता है; ऐसे आत्मा का जो वर्तमान उपयोग लक्षण है, सामान्य लक्षण है, उसमें ज्ञायक जानने में आ रहा है; परंतु भेद छूट जाय तो शुद्ध उपयोग हो जाता है! ज्ञान में आत्मा जानने मे आ रहा है, इतना भेद छूट जाय तो अनुभव होता है!
જીવ વસ્તુ ચેતના લક્ષણથી જીવને જાણે છે (સમયસાર કળશ ટીકા, કળશ ૮), પરને જાણે છે એમ લખ્યું નથી!
जीव वस्तु चेतना लक्षण से जीव को जानती है (समयसार कलश टीका, कलश ८), पर को जानती है ऐसा लिखा नहीं है!
ભવાંતરનુ જો સ્પષ્ટ જ્ઞાન કોઈને થતું ન હોય તો આત્માનું સ્પષ્ટ જ્ઞાન પણ કોઈને થતું નથી!
भवांतर का जो स्पष्ट ज्ञान किसी को होता न हो तो आत्मा का स्पष्ट ज्ञान भी किसी को नहीं होता!

LA499

એક સ્વપ્રકાશક અને ચાર પ્રકારના સ્વપરપ્રકાશક
एक स्वप्रकाशक और चार प्रकार के स्वपरप्रकाशक
સમ્યગ્જ્ઞાન કોને કહેવાઈ? સમ્યગ્જ્ઞાન કેમ પ્રગટ થાય? સમ્યગ્જ્ઞાન કેમ પ્રગટ થતું નથી?
सम्यग्ज्ञान किसको कहेते है? सम्यग्ज्ञान कैसे प्रगट होता है? सम्यग्ज्ञान क्यों प्रगट नहीं होता है?
અજ્ઞાન કેમ રહી ગયું? અજ્ઞાન કેમ દૂર થાય?
अज्ञान क्यों रह गया? अज्ञान कैसे दूर होवे?
આત્માનો અનુભવ કહો કે જ્ઞાનનો અનુભવ કહો, એક જ વાત છે - તે કેમ? કેમ કે આત્મા અને જ્ઞાન કથંચિત્ અભિન્ન છે, સર્વથા ભિન્ન નથી
आत्मा का अनुभव कहो या ज्ञान का अनुभव कहो, एक ही बात है - वह क्यों? क्योंकि आत्मा और ज्ञान कथंचित् अभिन्न है, सर्वथा भिन्न नहीं है
ઇંદ્રિયજ્ઞાન સર્વથા ભિન્ન, રાગ સર્વથા ભિન્ન, કર્મ-નોકર્મ સર્વથા ભિન્ન
इंद्रियज्ञान सर्वथा भिन्न, राग सर्वथा भिन्न, कर्म-नोकर्म सर्वथा भिन्न
પર્યાયનો ભેદ દેખાય ત્યાર સુધી (તે) પરદ્રવ્ય છે
पर्याय का भेद दिखता है तहाँ तक ( वह) परद्रव्य है
આત્મામાં આત્માને સ્થાપીને; ત્યાં 'આત્મામાં' એટલે શું? અને 'આત્માને' એટલે શું?
आत्मा में आत्मा को स्थापकर; वहाँ 'आत्मा में' अर्थात क्या? और 'आत्मा को' अर्थात् क्या?
ધ્યેય પૂર્વક જ્ઞેય
ध्येय पूर्वक ज्ञेय
ધ્યેય પણ ત્રિકાળી છે અને એક અપેક્ષાએ જ્ઞેય પણ ત્રિકાળી છે - એટલે શું?
ध्येय भी त्रिकाली है और एक अपेक्षा से ज्ञेय भी त्रिकाली है - अर्थात् क्या?
જે પોતાને જાણે છે તે પરને જાણતો નથી; અને જે પરને જાણે છે તે આત્માને જાણતો નથી - બે વિભાગ છે અંદરમાં
जो स्वयं को जानता है वो पर को नहीं जानता है; और जो पर को जानता है वो आत्मा को नहीं जानता - दो विभाग है अंदर में
આત્મા પરિણામનો કર્તા પણ નથી અને પરિણામનો જ્ઞાતા પણ નથી!
आत्मा परिणाम का कर्ता भी नहीं है और परिणाम का ज्ञाता भी नहीं है!
એક જ્ઞાનઘન, જ્ઞાનમય આત્મા છે; જ્ઞાન અને આત્મા જુદા નથી; લક્ષણ ભેદે ભેદ છે પણ વસ્તુ અખંડ વૃત્તિએ તો અભેદ એક છે
एक ज्ञानघन, ज्ञानमय आत्मा है; ज्ञान और आत्मा अलग नहीं है; लक्षण भेद से भेद है परन्तु वस्तु अखंड वृत्ति से तो अभेद एक है
શ્રુતજ્ઞાન પોતે જ આત્મા છે - કેમ 'જ' અને 'કથંચિત્' નહી?
श्रुतज्ञान स्वयं ही आत्मा है क्यों 'ही' और 'कथंचित्' नहीं?
નિશ્ચયનયના બે પ્રકાર - દદૃષ્ટિ પ્રધાન નિશ્ચયનય અને જ્ઞાન પ્રધાન નિશ્ચયનય
निश्चयनय के दो प्रकार - द्रष्टि प्रधान निश्चयनय और ज्ञान प्रधान निश्चयनय
દેખાય એક અને રહે જુદા!
दिखें एक और रहें अलग!
ગળપણની અનુભૂતિ તે જ સાકરની અનુભૂતિ છે. ગળપણના અનુભવ વિના સાકરની અનુભૂતિ ખોટી છે!
मिठास की अनुभूति वही सक्कर की अनुभूति है। मिठास के अनुभव बिना सक्कर की अनुभूति झूठी है!
સાકરની સન્મુખ થયું માટે સાકરનો અનુભવ અને પછી એમાં(થી) ગળપણ બહાર આવ્યું તો ગળપણનો અનુભવ થયો, તો ગળપણનો અનુભવ તે સાકરનો અનુભવ છે!
शक्कर सन्मुख हुआ इसलिए शक्कर का अनुभव और फिर उसमें (से) मिठास बाहर आयी तो मिठास का अनुभव हुआ, तो मिठास का अनुभव वह शक्कर का अनुभव है!
જણાતો (હતો) તો જ્ઞાયક, આબાળગોપાળ સૌને; પણ 'મને જણાતો નથી' એટલે તે જ્ઞાનનો તિરોભાવ થતો હતો!
जानने में आता (था) तो ज्ञायक, आबालगोपाल सबको; परंतु 'मुझे जानने में नहीं आता' इसलिए उस ज्ञान का तिरोभाव होता था!
તિરોભાવમાં જ્ઞાનનો અભાવ થયો છે?
तिरोभाव में ज्ञान का अभाव हुआ है?
જો જ્ઞાનની પર્યાયનો અભાવ થાય તો આત્માનો નાશ થઈ જાય! લક્ષણના નાશે લક્ષ્યનો નાશ થાય!
यदि ज्ञान की पर्याय का अभाव हो जाये तो आत्मा का नाश हो जाय! लक्षण के नाश से लक्ष्य का नाश हो जाय!
ઉપયોગ લક્ષણ છે અને ઉપયોગમાં આત્મા બધાને જણાય છે!
उपयोग लक्षण है और उपयोग में आत्मा सबको जानने में आता है!
પરોક્ષ અનુભવ કોને થાય? સમ્યકની સન્મુખ કોણ હોય?
परोक्ष अनुभव किसे होता है? सम्यक् की सन्मुख कौन होता है?
પરોક્ષ અનુભૂતિની વ્યાખ્યા શું?
परोक्ष अनुभूति की व्याख्या क्या?
ભાવેન્દ્રિય જ્ઞાન છે?
भावेन्द्रिय ज्ञान है?
છે જ્ઞેયનો (ઇંદ્રિયજ્ઞાનનો) અનુભવ અને માને છે જ્ઞાનનો અનુભવ તેથી જ્ઞાન અસ્ત થઈ જાય છે, ઉદય પામતું નથી!
है ज्ञेय (इंद्रियज्ञान) का अनुभव और मानता है ज्ञान का अनुभव इसलिए ज्ञान अस्त हो जाता है; उदय को प्राप्त नहीं होता!

LA500

શ્રદ્ધાની, જ્ઞાનની અને ચારિત્રની પર્યાયમાં તફાવત અને સંધિ
श्रद्धा की, ज्ञान की और चारित्र की पर्याय में अंतर और संधि
ત્રણ વાત આવી, એક નિમિત્તનો સદ્ભાવ અને એક નિમિત્તનો અભાવ, અને નિમિત્તનો સદ્ભાવ પણ નહિ અને નિમિત્તનો અભાવ પણ નહિ, પણ નમકની પર્યાયનું પારિણામિકપણું જુઓ, એે પર્યાયનો સ્વભાવ છે. એમાં જાય તો ખારું, અને છુંતે તો ખારું - સંબંધ રહિત જ છે. નમકની પર્યાયનો સંબંધ થયો નથી માટે છૂટતો નથી, એમ આત્માની જ્ઞાનની પર્યાયનો પરની સાથે સંબંધ થયો નથી અને છુટતો નથી એવા સામાન્ય જ્ઞાનથી જો તો અનુભવ થશે!
तीन बात आई, एक निमित्त का सद्भाव और निमित्त का अभाव, और निमित्त का सद्भाव भी नहीं और निमित्त का अभाव भी नहीं, किन्तु नमक की पर्याय का पारिणामिकपना देखो, वह पर्याय का स्वभाव है। उसमें जाये तो खारा, और छूते तो खारा - संबंध रहित ही है। नमक की पर्याय का संबंध हुआ नहीं है इसलिए छूटता नहीं है, ऐसे आत्मा की ज्ञान की पर्याय का पर के साथ संबंध हुआ नहीं है और छूटता नहीं है ऐसे सामान्य ज्ञान से देख तो अनुभव होगा!
જે સામાન્ય જ્ઞાનનો તિરોભાવ થયો, તે સામાન્ય જ્ઞાનનો અભાવ ન થયો! જો સામાન્ય જ્ઞાનનો અભાવ થાય તો આવિર્ભાવ ન થાય, અને તિરોભાવ થયો છે માટે આવિર્ભાવ થઈ શકે છે!
जिस सामान्य ज्ञान का तिरोभाव हुआ, उस सामान्य ज्ञान का अभाव नहीं हुआ! यदि सामान्य ज्ञान का अभाव हो जाये तो आविर्भाव नहीं हो सकता, और तिरोभाव हुआ है इसलिए आविर्भाव हो सकता है!
અજ્ઞાની પણ જુએ છે તો પોતાની જ્ઞાનની પર્યાયને, (પર)જ્ઞેયને તો જોતો જ નથી!
अज्ञानी भी देखता है तो अपनी ज्ञानकी पर्याय को, (पर)ज्ञेय को तो देखता ही नहीं है!
જ્ઞાનાકાર તો રહ્યું પણ જ્ઞાનાકાર જ્ઞાન તિરોભૂત થઈ ગયું અને જ્ઞેયાકાર જ્ઞાનનો આવિર્ભાવ થયો. જ્ઞાનાકાર જ્ઞાનનો અભાવ થતો જ નથી!
ज्ञानाकार तो रहा लेकिन ज्ञानाकार ज्ञान तिरोभूत हो गया और ज्ञेयाकार ज्ञान का आविर्भाव हुआ। ज्ञानाकार ज्ञान का अभाव होता ही नहीं है!
છે જ્ઞાનનો સ્વભાવ - એકાકાર, જ્ઞાનાકાર
है ज्ञान का स्वभाव - एकाकार, ज्ञानाकार
સામાન્યનો આવિર્ભાવ અને વિશેષનો તિરોભાવ તે સાપેક્ષથી દેખાય છે, પર્યાયને નિરપેક્ષ જુઓ!
सामान्य का आविर्भाव और विशेष का तिरोभाव वह सापेक्ष से दिखता है, पर्याय को निरपेक्ष देखो!
નિરપેક્ષમાં આવ્યા વિના સાપેક્ષથી ગોથા ખાય છે!
निरपेक्ष में आए बिना सापेक्ष से धोखा (चोट) खाता है!
સામાન્યનો તિરોભાવ લખ્યું છે, અભાવ નથી લખ્યું!
सामान्य का तिरोभाव लिखा है, अभाव नहीं लिखा!
સામાન્યજ્ઞાનનો અભાવ થાય તો આત્માનો અભાવ થઈ જાય!
सामान्यज्ञान का अभाव हो तो आत्मा का अभाव हो जाये!
આત્માને જાણે અને પરને ન જાણે એવું એક જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે
आत्मा को जाने और पर को न जाने ऐसा एक ज्ञान प्रगट होता है
અસ્તિ-નાસ્તિ અનેકાંત ભેદજ્ઞાન પરક છે
अस्ति-नास्ति अनेकांत भेदज्ञान परक है

AUD0001

चौथे गुणस्थान वाले को निर्विकल्प अवस्था के समय छठवाँ गुणस्थान वाले से विशेष आनंद होता होगा?
ચોથા ગુણસ્થાન વાળાને નિર્વિકલ્પ અવસ્થાના સમયે છઠ્ઠા ગુણસ્થાનવાળા કરતાં વિશેષ આનંદ હોય?